თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილება

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 31-ე და 31¹ მუხლები და ამავე კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობას, კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას, რაც სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის ფუნდამენტური პრინციპის წარმოადგენს. მას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს კონსტიტუციურ დანაწესთა შესრულების უზრუნველყოფის, საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ და გარანტირებულ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისა და სახელმწიფოში სამართლებრივი სტაბილურობის განმტკიცების პროცესში.

შესაბამისად, როდესაც პირი მიიჩნევს, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე ადგილი აქვს ადამიანის ძირითად უფლებათაგან რომელიმეს დარღვევას, ადგილი აქვს დისკრიმინაციას ან/და რომელიმე საკანონმდებლო აქტი ან მისი რომელიმე დებულება წინააღმდეგობაში მოდის ქვეყნის უმთავრეს კანონთან - ის უფლებამოსილია, დარღვეული უფლებისა თუ უთანასწორობის აღდგენის მიზნით მიმართოს სწორედ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

შესაბამისად, როდესაც ფიზიკური პირი მიიჩნევს, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე დარღვეულია მისი კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლება ან ადგილი აქვს დისკრიმინაციას, ან თუ რომელიმე ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, მას აქვს უფლება, მიმართოს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით დარღვეული უფლების აღდგენის ან უთანასწორობის აღმოფხვრის მიზნით

მიმაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 311-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - ფიზიკური პირის- ფიზიკური პირის, ჯუნა სიჭინავას, რომლის უფლებები უშუალოდ დაირღვა სადავო ნორმატიული აქტის მოქმედების შედეგად. ეს შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტს, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას ადგენს, განიხილოს სარჩელი ფიზიკური პირის მხრიდან ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის საკითხზე;

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელით დაყენებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით, რაც ადამიანის თანასწორობისა და დისკრიმინაციის აკრძალვის გარანტიას წარმოადგენს;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის

,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის დაწყების საფუძველია საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების შეტანა. ხოლო ამავე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, წინამდებარე სარჩელით დაყენებულ საკითხზე შეიტანება კონსტიტუციური სარჩელი. ამასთან, წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილი და წარმოდგენილია ,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს კანონის 31¹ მუხლის შესაბამისად.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, კონსტიტუციური სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონმდებლობით დადგენილ ყველა სავალდებულო რეკვიზიტს. სახეზეა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით დადგენილი ყველა წინაპირობა, სარჩელი ფორმითა და შინაარსით აკმაყოფილებს მისთვის დადგენილ მოთხოვნებს, არ არსებობს წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები და უნდა მოხდეს მისი განსახილველად მიღება.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო საკითხის მოკლე აღწერა

კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას, რაც დისკრიმინაციულია და იწვევს გაუმართლებელ, უთანასწორო მოპყრობას, არსებითად თანასწორ პირებს შორის. ჩემი-ჯუნა სიჭინავას აზრით სადავო ნორმებით თანასწორობის უფლებაში ჩარევა ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით და კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს შეფასების მკაცრი ტესტის გამოყენებით.

მე, ჯუნა სიჭინავას 1997 წლის 25 ნოემბრიდან დამენიშნა ომის ინვალიდობის პენსია საქართველოს 1998 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ ,,1997 წლის 12 დეკემბრის კანონის მე-13 მუხლის ,,გ“ პუნქტით, ომისა და შეიარაღებული ძლების ვეტერანების შესახებ, საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად 45 ლარი.

2005 წლის 23 დეკემბრის სახელმწიფო პენსიის შესახებ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მეორე პუნქტის დ.ა ქვეპუნქტის საფუძველზე პენსიის ოდენობა გახდა 84 ლარი. ამჟამად ვიღებ სახელმწიფო კომპენსაციას მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის გამო უვადოდ (იხ. საქართველოს სოციალური უზრუნველყოფისა და სამედიცინო დაზღვევის ერთიანი სახელმწიფო ფონდის 1998 წლის 04 იანვრის 07/09-01 დოკუმენტის დასაბუთება)

აღნიშნული რეგულაცია არსებითად უტოლდება დისკრიმინაციულ მიდგომას, რომელიც იწვევს გაუმართლებელ და არათანაბარ მოპყრობას იმ პირთა მიმართ, რომლებიც ფაქტობრივად თანასწორ მდგომარეობაში იმყოფებიან. ასეთი ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 11-ე მუხლით განმტკიცებულ თანასწორობისა და დისკრიმინაციის აკრძალვის პრინციპს, რომელიც თითოეული პირის თანასწორ სამართლებრივ დაცვასა და თანაბარ მოპყრობას ითვალისწინებს, განურჩევლად მათი ასაკისა ან სტატუსისა.

სადავო ნორმატიული დებულება აზრს კარგავს სოციალური დაცვის სისტემის კონტექსტში, რადგან თავდაცვის ძალების ვეტერანები წარმოადგენენ სპეციალურ ჯგუფს, რომელთა უფლებრივი მდგომარეობა მოითხოვს სახელმწიფოსგან განსაკუთრებულ მხარდაჭერას და არა შეზღუდვას. სწორედ ამგვარი შეზღუდვით ირღვევა მათი კონსტიტუციური უფლება თანასწორობის პრინციპით სარგებლობისა.

სადავო ნორმა მაღალი ინტენსივობის ჩარევას წარმოადგენს კონსტიტუციურად დაცულ უფლებაში, რის გამოც მისი კონსტიტუციურობის შეფასება უნდა განხორციელდეს შეფასების მკაცრი ტესტის გამოყენებით

სადაო ნორმატიული შინაარსი არღვევს თანასწორობის პრინციპს და ქმნის უთანასწორო სამართლებრივ მდგომარეობას არსებითად თანასწორ პირებს შორის, რის გამოც აუცილებელია მის კონსტიტუციურობას საკონსტიტუციო სასამართლომ მისცეს შესაბამისი შეფასება, გამოყენებული იყოს მკაცრი ტესტი და მიღებული იქნეს გადაწყვეტილება ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დაცვის ინტერესების გათვალისწინებით.

„სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 და ,,სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ’’ განსაზღვრულ- თავდაცვის ძალების ვეტერანებს, უზღუდავს უფლებას საპენსიო ასაკისგან დამოუკიდებლად ისარგებლოს საყოფაცხოვრებო სუბსიდიით, რაც არის დისკრიმინაციული და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 11 მუხლით განმტკიცებულ თანასწორობის პრინციპს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტის თანახმად, „ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია. აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით“.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“^[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „[...] ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“^[2] „[...] თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.

იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი წესი არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას, აღნიშნულისთვის უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები ანუ ის პირები ან პირთა კატეგორიები, რომლებიც რეალურად იმყოფებიან შედარებით ანალოგიურ პირობებში, თუმცა განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმში ექცევიან.

თუ ნორმით გათვალისწინებული განსხვავება წარმოადგენს უსაფუძვლო ან არაპროპორციულ შეზღუდვას — მით უმეტეს, თუ იგი ეფუძნება რომელიმე იმ მახასიათებელს, რომელიც კონსტიტუციურად დაცულ ნიშნებს განეკუთვნება (მაგ., სოციალური სტატუსი, ასაკი, ქონებრივი მდგომარეობა და სხვა) — ეს დიფერენციაცია შეიძლება ჩაითვალოს დისკრიმინაციულ ჩარევად და კონსტიტუციურად დაუშვებლად

შესადარებელ პირთა წრე

მოსარჩელე ვარ მე – ჯუნა სიჭინავა, თავდაცვის ძალების ვეტერანი, რომელსაც მაქვს მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსი, ხოლო შესადარებელი პირების წრე მოიცავს:

· პირველი – თავდაცვის ძალების ვეტერანები, რომლებიც ვერ სარგებლობენ სოციალური პაკეტით საპენსიო ასაკის მიღწევამდე ( მნიშვნელოვნად გამოხატული შეძრუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირები, მათ შორის მეც).

· მეორე – ომის ვეტერანები, რომლებიც იმავე მდგომარეობაში ყოფნისას სარგებლობენ სოციალური პაკეტით ასაკობრივი შეზღუდვის გარეშე.

ორივე ჯგუფს აკავშირებთ ვეტერანის სტატუსი, რომელიც სახელმწიფომ სამართლებრივად აღიარა და რომელიც თანაბრად გამოხატავს წარსულში გაწეულ განსაკუთრებულ სამხედრო/თავდაცვით საქმიანობას. შესაბამისად, შედარება ხდება არსებითად თანასწორ პირებს შორის.

არსებითად თანასწორი პირების მიმართ დიფერენცირებული მიდგომა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“[3]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.[4] თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას.[5]

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში „მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ „სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას აუცილებელია დადგინდეს, შესაძლებელია თუ არა განსხვავებულ მოპყრობას დაქვემდებარებული პირები განხილული იქნენ არსებითად თანასწორად იმ სამართლებრივი ურთიერთობის მიზნებისათვის, რომელშიც ხდება მათი დიფერენცირება.“^[6]

მოცემულ შემთხვევაში:

· თავდაცვის ძალების და ომის ვეტერანები – ორივე ჯგუფი წარმოადგენს იმ კატეგორიის პირებს, რომლებიც წარსულში მონაწილეობდნენ სახელმწიფოს სამხედრო/თავდაცვით საქმიანობაში და მათი ვეტერანის სტატუსი ასახავს ამ წარსულს.

· ორივე ჯგუფისთვის სახელმწიფოს მიერ სოციალური პაკეტის მინიჭება წარმოადგენს სახელმწიფოს მადლიერების, მხარდაჭერისა და რეინტეგრაციის გამოხატულებას.

· განსხვავება მხოლოდ იმაში მდგომარეობს, რომ თავდაცვის ვეტერანებს ეზღუდებათ საყოფაცხოვრებო სუბსიდია ასაკობრივად (მოხუცებულობის ასაკამდე), რაც არღვევს თანასწორობის პრინციპს

დიფერენცირების ნიშანი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი, ისევე როგორც სხვა სახელმწიფოთა კონსტიტუციები და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საერთაშორისო დოკუმენტები, იძლევა გარკვეული ნიშნების ჩამონათვალს, რომელიც მიემართება სამართლის შემფარდებლებს და პრიორიტეტულად მიუთითებს თუ რომელ საფუძვლებს არ უნდა უკავშირდებოდეს არათანაბარი მოპყრობა. ჩამონათვალში მითითებული ნიშნები (კლასიკური ნიშნები) მომდინარეობს ადამიანის იდენტობის გამომხატველი ფაქტორებიდან, ემყარება მათი ღირსების პატივისცემას და გააჩნია თავისი ისტორიული წანამძღვრები. ხსენებული ნიშნების საფუძველზე დიფერენცირება წარმოადგენს დისკრიმინაციის მომეტებული რისკის მატარებელ შემთხვევებს და კანონმდებლისაგან მოითხოვს განსაკუთრებულ ყურადღებას. აღნიშნული განპირობებულია ადამიანთა სოციალურ სტატუსში რაიმე ფორმის იერარქიულობის დაუშვებლობით. ჩამონათვალის არსებობა ამ ნიშნებთან დაკავშირებულ ადამიანთა დიფერენცირების შემთხვევების უპირატეს შეზღუდვაზე მიუთითებს. თუმცა ეს არ გამორიცხავს ადამიანთა არაგონივრული დიფერენცირების სხვა შემთხვევების არსებობას და მათ მიმართ დისკრიმინაციის კონსტიტუციით აკრძალვის საჭიროებას.[7]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, სოციალური კუთვნილება წარმოადგენს დიფერენცირების კლასიკურ ნიშანს.

მე, მოსარჩელე, ვარ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე თავდაცვის ძალების ვეტერანი, რაც განაპირობებს ჩემს კუთვნილებას კონკრეტულ სოციალურ ჯგუფს – ვეტერანთა ერთ კატეგორიას.

· ეს ნიშნავს, რომ სადავო ნორმით განხორციელებული დიფერენცირება ეყრდნობა სოციალურ კუთვნილებას, რაც კონსტიტუციის მე-11 მუხლით დაცული კლასიკური ნიშანია.

განსხვავებული მოპყრობა არ ეფუძნება ობიექტურ და გონივრულ მიზეზს, რამდენადაც ვეტერანთა სტატუსის

საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის თანახმად, საქართველო არის სოციალური სახელმწიფო. ამ პრინციპიდან გამომდინარეობს სახელმწიფოს ვალდებულება – უზრუნველყოს ისეთი პირობები, რომლებიც ვეტერანებს ღირსეულად ცხოვრების საშუალებას მისცემს.

· საყოფაცხოვრებო სუბსიდია არ არის სოციალური დახმარება ან შემწეობა, არამედ წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან სიმბოლურ და მატერიალურ მხარდაჭერას კონკრეტული წარსული ღვაწლისთვის.

თავდაცვის ძალების ვეტერანების გამორიცხვა აღნიშნული მხარდაჭერიდან მხოლოდ ასაკობრივი კრიტერიუმით, უგულებელყოფს იმ ფაქტს, რომ ისინი იმავე საჭიროებებისა და რისკების მატარებელ ჯგუფს ეკუთვნიან, როგორც ომის ვეტერანები.

ასევე ვეტერანთათვის, განვლილი ნეგატიური გამოცდილებიდან გამომდინარე, მნიშნველოვანია, რეინტეგრაციის ფაქტორის გათვალისწინებაც. თავდაცვის ვეტერანებს კანონმდებლობა არათუ ზედმეტ ბარიერებს უნდა უგებდეს სოციალურ ცხოვრებაში ჩართვისთვის, არამედ, პირიქით, უნდა ეცადოს წაახალისოს ისინი, რათა აქტიურად ჩაერთონ სოციალურ ურთიერთობებში და თავი იგრძნონ, სოციუმის სრულფასოვან წევრებად. ამგვარი სოციალური ინტერაქციის კარგი საშუალებაა საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღება.

შესაბამისად, მიმაჩნია, რომ სადავო ნორმათა ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დასახელებული კატეგორიის ვეტერანთათვის დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის დანიშვნას არის გაუმართლებელი და არათანაბარი მოპყრობა. ადგილი აქვს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლში ჩარევას, რადგან იკვეთება უთანასწორო მოპყრობა.

სადავო ნორმის შინაარსი:

· არღვევს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით გარანტირებულ თანასწორობის პრინციპს.

· არ აქვს ობიექტური და გონივრული გამართლება.

· განიხილება, როგორც სოციალური კუთვნილებით განპირობებული დიფერენცირებული მოპყრობა.

· არ შეესაბამება სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს და უგულებელყოფს ვეტერანთა რეინტეგრაციისა და ღირსეული ცხოვრების საჭიროებას.

მოცემულ შემთხვევაში მე, მოსარჩელე წარმოვადგენ კონკრეტულ სოციალურ ჯგუფს, რომლის საერთო ნიშანია თავდაცვის ძალების ვეტერანის სტატუსიდან გამომდინარე სოციალური სუბსიდიით სარგებლობის უფლების შეზღუდვა ასაკით პენსიის მიღწევამდე, რაც თავის მხრივ ნიშნავს, რომ სასამართლომ უნდა იხელმძღავენლოს დიფერენცირების კლასიკური ნიშნის-სოციალური კუთვნილების გამოყენებით.

შეფასების ტესტის განსაზღვრა

სამართლის წინაშე თანასწორობა არის სამართლებრივი სახელმწიფოსა და კანონის უზენაესობის პრინციპის ღერძი. მის გარეშე წარმოუდგენელია თანამედროვე დემოკრატიული და სოციალური სახელმწიფო. ამიტომ თანასწორობას, ადამიანის ძირითად უფლებებსა და სამართლის ყველა სფეროზე, აქვს გადამწყვეტი ზეგავლენა.[8] თანასწორობის მოთხოვნა ირღვევა, როდესაც არსებითად მსგავს შემთხვევებს სახელმწიფო განსხვავებულად უდგება, იგივე უნდა ითქვას არსებითად განსხვავებული შემთხვევების ერთნაირ მოპყრობაზე. ეს, უკანასკნელიც, ასევე შეუთავსებელია თანასწორობის პრინციპთან. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ანტიდისკრიმინაციული მიდგომა კრძალავს შემთხვევებს, როცა ადამიანებს ან ადამიანთა ჯგუფს, იდენტურ სიტუაციებში, სხვაგვარად ეპყრობიან და როცა ადამიანებს ან ადამიანთა ჯგუფს, განსხვავებულ სიტუაციებში, იდენტურად ეპყრობიან.^[9]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაზე დაყრდნობით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად, აუცილებელია, განისაზღვროს არის თუ არა დიფერენცირებული მოპყრობა დისკრიმინაციული ხასიათის, ვინაიდან, თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური. კონსტიტუციის მე-11 მუხლი არ ავალდებულებს სახელმწიფოს, ნებისმიერ შემთხვევაში, სრულად გაათანაბროს არსებითად თანასწორი პირები. იგი უშვებს გარკვეული დიფერენცირების შესაძლებლობას.

დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენცირება და ობიექტური გარემოებებით გამოწვეული დიფერენცირება. ობიექტური გარემოებებით განპირობებულად ვერც ერთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება პირთა თვითმიზნური დიფერენცირება.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, დიფერენცირებული მოპყრობის დისკრიმინაციულობის შეფასებისთვის სასამართლოს კრიტერიუმები განსხვავებულია[10].

თანასწორობის უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასების სტანდარტები არ არის ერთგვაროვანი. ნორმა, რომლითაც დადგენილი დიფერენცირება უკავშირდება კლასიკურ, სპეციფიკურ ნიშნებს ან/და ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით, ექვემდებარება კონსტიტუციურ შემოწმებას მკაცრი შეფასების ტესტის ფარგლებში, თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. ამ ტესტის ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი. იმ შემთხვევაში, თუ სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირება არ არის დაკავშირებული ზემოთ ხსენებულ ნიშნებთან ან ჩარევა არ ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით, სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას აფასებს რაციონალური დიფერენცირების ტესტის ფარგლებში[11]

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმის შემთხვევაში დიფერენცირება გამოწვეულია კლასიკური ნიშნით, რადგან სოციალური კუთვნილება შედის კონსტიტუციის მე-11 მუხლით განსაზღვრულ დიფერენცირების ნიშნების ჩამონათვალში. თუმცა, ასევე აუცილებელია განვსაზღვროთ თუ რამდენად ინტენსიურია დიფერენცირება ზემოთ აღნიშნულ შესადარებელ პირთა მიმართ.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასებისათვის მნიშვნელოვანია დადგინდეს უფლებაში ჩარევის ინტენსივობა. ჩარევის ინტენსივობის შეფასების კრიტერიუმები განსხვავებული იქნება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, დიფერენციაციის ბუნებიდან, რეგულირების სფეროდან გამომდინარე. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, გადამწყვეტი იქნება, არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში მოექცევიან, ანუ დიფერენციაცია რამდენად მკვეთრად დააცილებს თანასწორ პირებს კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობაში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებისაგან[12].

ზემოთ უკვე აღინიშნა, რომ სადავო ნორმა დიფერენცირებას ახდენს თავდაცვისა და ომის ვეტერანის სტატუსის მქონე პირებს შორის.

სადავო ნორმებში პირდაპირ წერია, რომ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტი ,რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას

გამომდინარე აქედან, დიფერენცირების ინტენსივობა არის საკმაოდ მაღალი. ამდენად, ვინაიდან სახეზე გვაქვს როგორც დიფერენცირების კლასიკური ნიშანი, ასევე დიფერენცირების მაღალი ინტენსივობა, სადავო ნორმის შეფასებისთვის გამოყენებული უნდა იქნას მკაცრი შეფასების ტესტი.

სადავო ნორმის შეფასება მკაცრი ტესტით

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებითაა შესაძლებელი. „ამ ტესტის ფარგლებში, ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი და არსებობს სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი.“[13]

თავის მხრივ, თანაზომიერების პრინციპი სასამართლომ განმარტა კონკრეტულ საქმეში(2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/393,397), სადაც ნათქვამია, რომ „თანაზომიერების პრინციპი ... უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.“

გამომდინარე აქედან, მოცემულ შემთხევაში, ჯერ უნდა შეფასდეს, თუ რა არის სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი და ამის შემდეგ უნდა შეფასდეს, თუ რამდენადაა სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა მიზნის მიღწევის გამოსადეგი საშუალება და რამდენად აუცილებელი და პროპორციულია იგი. [14]

შესაბამისად, ცალსახაა, რომ ადგილი აქვს განსხვავებულ მოპყრობას. რაც შეეხება აკრძალულ საფუძველს - განსხვავებული მოპყრობა უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და უნდა არსებობდეს გონივრული, პროპორციული ურთიერთმიმართება განსხვავებულ მოპყრობასა და დასახულ კანონიერ მიზანს შორის. განსხვავებული მოპყრობის კანონიერი მიზნის დასაბუთება სახელმწიფოს ვალდებულებაა, რომელიც მოცემულ სადავო ნორმასთან მიმართებით არ არის წარმოდგენილი.

გაუგებარია რატომ არ შეიძლება იგივე მიდგომით სოციალური სუბსიდიით სარგებლობის შესაძლებლობა მიეცეს თავდაცვის ვეტერანის სტატუსის მქონე პირებს, აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტი, რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას არ ემსახურება იმგვარ მიზანს, რომ შეზღუდვა მიზნის მიღწევის აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებად განიხილებოდეს, ვინაიდან აღნიშნული შეზღუდვა წარმოადგენს მხოლოდ თვითმიზნურ შეზღუდვას და განპირობებული არ არის ობიექტური გარემოებებით და საჭიროებებით.

უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია დიფერენციაციის ნიშანი. მოცემულ შემთხვევაში დიფერენცირების ნიშნებად უნდა მივიჩნიოთ 1) თავდაცვის ძალების ვეტერანები (როლებსაც საპენსიო ასაკის მიღწევამდე ეზღუდებათ საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლება, მნიშვნელოვნად შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირები 2) ომის ვეტერანები (რომლებიც ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე იღებენ საყოფაცხვრებო სუბსიდიას)

როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება უნდა აკმაყოფილებდეს მკაცრი შეფასების ტესტის მოთხოვნებს, კერძოდ კი, უნდა არსებობდეს დაუძლეველი საჯარო ინტერესი. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, იმ პირობებში როდესაც სახელმწიფო, უფლებამოსილია არსებული რესურსი გადაანაწილოს თანასწორობის პრინციპის დაცვით, რომელიც თანხვედრაში იქნება სახელმწიფოს ფისკალურ და ეკონომიკურ ინტერსებთან, დაუძლეველ ინტერესზე მითითება გაუმართლებელია. ამდენად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი არ გამოდგება სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზნებისთვის დაუძლეველ საჯარო ინტერესად.

ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, თავდაცვის ვეტერანთა რაოდენობის სიმცირიდან გამომდინარე, მათი სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფა ვერ იქნება განხილული საბიუჯეტო სახსრების იმგვარ ზრდად, რომელმაც შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას სახელმწიფოს ფისკალურ და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას და დაუძლეველ ინტერესს წარმოადგენდეს. შესაბამისად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი არ გამოდგება სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზნებისთვის დაუძლეველ საჯარო ინტერესად.

ამდენად ნათლად დგინდება, რომ ამგვარ დიფერენცირებას არ გააჩნია რაიმე ლოგიკური ახსნა და ის ზედმეტად ზღუდავს თავდაცვის ვეტერანთა უფლებებს, რამდენადაც შეუძლებელია, ინახოს სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენციაციის გასამართლებელი დაუძლეველი საჯარო ინტერესი.

ლეგიტიმური მიზნის არქონა ან არადამაჯერებელი ფორმულირება თავისთავად იწვევს ნორმის არაკონსტიტუციურობას.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს მკაცრი შეფასების ტესტის კრიტერიუმებს და სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა იმ თავდაცვის ძალების ვეტერანებისთვის, რომლებიც სოციალურ პაკეტს ვერ მიიღებენ ასაკით პენსიამდე, არის დისკრიმინაციული.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ სადავო ნორმის დანაწესი, კერძოდ სიტყვები,,მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე“ წინააღმდეგობაშია საერთაშორისო ხელშეკრულებებით ნაკისრ ვალდებულებებთანაც. იქედან გამომდინარე, რომ საერთაშორისო სტანდარტები კონსტიტუციური უფლების სწორი და სამართლიანი განმარტების ერთ-ერთი გზაა, აღნიშნული სტანდარტები აუცილებლად უნდა იქნეს გათვალისწინებული სასამართლოს მიერ.

სახელმწიფოს მიერ ვეტერანებისთვის სოციალური აღიარება არის სახელმწიფოებრივი სოლიდარობის და სახელწმიფოსათვის მსახურების აღიარების მაჩვენებელი ფაქტორი. სახელმწიფოს გააჩნია აგრეთვე მორალური ვალდებულება ვეტერანთა უფლებების ეფექტურად უზრუნველსაყოფად შექმნას და გაატაროს ადეკვატური პოლიტიკა სწორედ იმის გათვალისწინებით, რომ მათ მნიშვნელოვანი ღვაწლი მიუძღვით ქვეყნის წინაშე.[15]

თავდაცვის ძალების ვეტერანის სტატუსის მქონე პირებს (მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე პირებს) უნდა მიეცეთ შესაძლებლობა ისევე ისარგებლონ საყოფაცხოვრენო სუბსიდიის მიღების უფლებით, როგორც ეს ხდება ომის ვეტერანის სტატუსის მქონე პირებთან მიმართებით, ვინაიდან შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს და სახელმწიფოს მხრიდან მათ მიმართ უნდა მოხდეს თვითრეალიზაციისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველყოფა.

· სადავო შეზღუდვა არ წარმოადგენს მიზნის მიღწევის აუცილებელ და გამოსადეგ საშუალებას, ვინაიდან:

არცერთი არგუმენტი არ მიუთითებს, რომ თავდაცვის ვეტერანებისთვის საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მინიჭება ფინანსურ ან სტრუქტურულ საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს.
თავდაცვის ძალების ვეტერანთა რაოდენობა არ არის ისეთი მაღალი, რომ ეს ფისკალური დატვირთვის ზრდას გამოიწვევდეს.

საბიუჯეტო რესურსების დაზოგვა არ შეიძლება ჩაითვალოს დაუძლეველ საჯარო ინტერესად, როდესაც საუბარია თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების დარღვევაზე. ამის თაობაზე თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც მოწმობს

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას ვერ უზრუნველყოფს თანასწორი მოპყრობის დადგენას ზემოაღნიშნულ შესადარებელ პირთა მიმართ. აღნიშნული სადავო სიტყვები ნორმას სძენს არაკონსტიტუციურ შინაარს. კერძოდ, ის ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით განმტკიცებულ თანასწორობის პრინციპს. გამომდინარე აქედან, სადავო ნორმაში არსებული სიტყვები ,, მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე“ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი.

მიუხედავად იმისა, არათანაბარი მოპყრობა ვეტერანთა სტატუსის მიხედვით, განხილული იქნება მკაცრი თუ რაციონალური ტესტით, იგი ვერ აკმაყოფილებს დიფერენციაციის კონსტიტუციურობის მოთხოვნას.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ თავდაცვის ძალების ვეტერანი წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით განსაზღვრულ კლასიკურ ნიშანს და არსებობს დიფერენცირების კლასიკური ნიშნის საფუძვლით მკაცრი ტესტის გამოყენების წინაპირობა. გარდა აღნიშნულისა, სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას.

შესაბამისად სადავო ნორმით თანასწორობის უფლებაში ჩარევა ხასიათდება მაღალი ინტენსივობით და კონსტიტუციურობის საკითხი უნდა გადაწყდეს შეფასების მკაცრი ტესტის გამოყენებით.

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დაუშვებლად მიიჩნევს თავდაცვის ძალების ვეტერანების მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევამდე საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

„საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის ოდენობის, მისი დანიშვნა-გაცემის წესისა და პრინციპების“ მე-2 მუხლის მიხედვით, იგი წარმოადგენს ყოველთვიური ფულადი სახის გასაცემელს, რომელიც განკუთვნილია სხვადასხვა სოციალური კატეგორიის პირთა წრისათვის, რათა მათ მოახდინონ საყოფაცხოვრებო-კომუნალური საჭიროებების უზრუნველყოფა.[16] ამავე ნორმატიული აქტის მე-4 მუხლი განსაზღვრავს საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის ოდენობასა და მის მიმღებ პირთა წრეს. კერძოდ, აღნიშნული ყოველთვიური ფულადი სახის გასაცემლის მიღების უფლებამოსილება ენიჭებათ:,,ზ“ საქართველოს თავდაცვის ძალების ვეტერანებს მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევისას (ყოველთვიურად 100 ლარი)

,,ომისა და თავდაცვის ძალების შესახებ’’ საქართველოს კანონის პრეამბულაში აღნიშნულია რომ ეს კანონი განსაზღვრავს საქართველოს მოქალაქე ომისა და თავდაცვის ძალების ვეტერანთა სოციალური დაცვის ორგანიზაციულ, ეკონომიკურ და სამართლებრივ საფუძვლებს მათი კეთილდღეობისა და აქტიური საქმიანობის პირობების შესაქმნელად.

,,ომისა და თავდაცვის ძალების შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლით განსაზღვრულია ომისა და თავდაცვის ძალების ვეტერანთა შემდეგი კატეგორიები:

ა) მეორე მსოფლიო ომის ვეტერანები და მათთან გათანაბრებული პირები;

ბ)სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედების ვეტერანები და მათთან

გათანაბრებული პირები;

გ) საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედებების ვეტერანები და მათთან

გათანაბრებული პირები;

დ) თავდაცვის ძალების ვეტერანები.

აღნიშნული პირების სოციალური დაცვის მიზნებისთვის საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 დადგენილებით ,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ განისაზღვრა საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის ოდენობა. კერძოდ, ამავე დადგენილების მე-4 მუხლის თანახმად, საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლება აქვთ მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად განსაზღვრულ ქვემოთ მოყვანილ კატეგორიას მიკუთვნებულ პირებს შემდეგი ოდენობით:

ბ) მეორე მსოფლიო ომის მონაწილეებს – ყოველთვიურად 100 ლარი;

დ) მეორე მსოფლიო ომის მონაწილეებთან გათანაბრებულ პირებს – ყოველთვიურად 100 ლარი;

ე) სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედებისა და საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედების მონაწილეებს –ყოველთვიურად 100 ლარი;

ზ) საქართველოს თავდაცვის ძალების ვეტერანებს მოხუცებულობის გამო საპენსიო ასაკის მიღწევისას – ყოველთვიურად 100 ლარი.

„სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 თანახამად ,,ომისა და თავდაცვის ძალების შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის ,,დ“ პუნქტით აღნიშნულ - მნიშვნელოვნად განსაზღვრულ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე თავდაცვის ძალების ვეტერანებს, უზღუდავს უფლებას საპენსიო ასაკისგან დამოუკიდებლად ისარგებლოს საყოფაცხოვრებო სუბსიდიით. თავდაცვის ვეტერანებისთვის დაწესებული შეზღუდვა, ვერ ჩაითვლება სახელმწიფოს მხრიდან მათი ღვაწლის სათანადოდ დაფასებად და მათი კეთილდღეობისა და აქტიური საქმიანობისთვის რეალური პირობების შექმნად.

,,სახელმწიფო პენსიის შესახებ’’ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის ,,ი’’ ქვეპუნქტის თანახმად, პენსია წარმოადგენს პირისთვის ამ კანონის შესაბამისად დანიშნულ ყოველთვიურ სარგებელს, რომელიც დაენიშნება ნებისმიერ პირს, რომელმაც კანონით დადგენილ საპენსიო ასაკს მიაღწია. ქალებისთვის- 60 წელი, ხოლო, მამაკაცებისთვის 65 წელი.

,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 დადგენილების მე-2 მუხლით საყოფაცხოვრებო სუბსიდია განმარტებულია, როგორც ყოველთვიური ფულადი სახის გასაცემელი, რომელიც განკუთვნილია კანონით განსაზღვრული სხვადასხვა სოციალურ კატეგორიას მიკუთვნებულ პირთა წრისათვის საყოფაცხოვრებო-კომუნალური საჭიროებების უზრუნველსაყოფად.

შესაბამისად, არსებული შეზღუდვა თავდაცვის ვეტერანებისთვის თითქოს გამორიცხავს საყოფაცხოვრებო-კომუნალური საჭიროებების არსებობას საპენსიო ასაკის მიღწევამდე, რაც ყოველგვარ საფუძველს მოკლებულია. ვინაიდან, საყოფაცხოვრებო- კომუნალური საჭიროებები ვეტერანებს გააჩნიათ საპენსიო ასაკის მიღწევამდეც და მას შემდეგაც.

თავდაცვის ძალების ვეტერანები ვალდებული არიან მიაღწიონ მოხუცებულობის გამო განსაზღვრულ საპენსიო ასაკს, რათა უფლება ჰქონდეთ ისარგებლონ საყოფაცხოვრებო სუბსიდიით. შესაბამისად, ეს რეგულაცია აყენებს განსხვავებულ მდგომარეობაში მნიშვნელოვნად განსაზღვრულ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე თავდაცვის ძალების ვეტერანებს იმ სხვა კატეგორიებთან შედარებით, რომლებიც სარგებლობენ იმავე სუბსიდიით საპენსიო ასაკის მიუხედავად.

სახელმწიფოს მიერ ვეტერანებისთვის შექმნილი სოციალური გარანტიები არის ეროვნული სოლიდარობის და აგრეთვე, იმ მსხვერპლის აღიარების ინდიკატორი რაც ვეტერანების მხრიდან სახელმწიფოს კეთილდღეობის მიზნებისთვის საკუთარი ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის რისკის ქვეშ დაყენებაში გამოიხატა. სწორედ აღნიშნული გარემოების გამო სახელმწიფოს აკისრია ვალდებულება განსაკუთრებული მზრუნველობის ქვეშ მოაქციოს, ხელი უნდა შეუწყოს და წაახალისოს ვეტერანების მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებებით ეფექტური სარგებლობა.

აღნიშნული ნორმატიული აქტი- წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან, რომლის შესაბამისადაც, ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოცაილური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. კონსტიტუცია პირდაპირ მითითებას აკეთებს, კანონის წინაშე თანასწორობაზე ყველა ნიშნით. ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად კი, იერარქიულად საქართველოს კონსტიტუცია არის ყველაზე მაღალი იურიდიული ძალის მქონე დოკუმენტი და ყველა სხვა საკანონმდებლო აქტი უნდა მოდიოდეს მასთან შესაბამისობაში.

კანონის წინაშე თანასწორობა მოითხოვს, რომ არცერთ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს არ შეიძლება უარი ეთქვას უფლებებთან მიმართებაში კანონით უზრუნველყოფილ ისეთივე დაცვაზე, რითაც სარგებლობენ ანალოგიური სტატუსისა თუ კატეგორიის მატარებელი პირები მსგავს პირობებსა და გარემოებებში. სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპს სწორედ კანონის წინაშე თანასწორობა წარმოადგენს. აღნიშნული კი სახელმწიფოს წარმოუშობს ვალდებულებას, რომ იზრუნოს ფაქტობრივი უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად.

კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური რანგის პრინციპი ირღვევა როდესაც მსგავსი, ერთგვაროვანი შემთხვევები განსხვავებულად განიხილება, თუკი მათ შორის არსებული მცირედი განსხვავება არ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას - მოცემული სადავო ნორმის ფარგლებში გაუგებარია მისი ნორმატიული შინაარსის არსი, ვინაიდან ცალსახაა, რომ იგი აქცენტირებას ახდენს ვეტერანთა კატეგორიების დაყოფაზე ახდენს ვეტერანთა სტატუსის მქონე ერთი ჯგუფის გამორჩევას მეორისაგან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მეტყველებს, „კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ეს ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“[17]

სადავო ნორმის შინაარსი პირდაპირ ადგენს განსხვავებულ მოპყრობას, მოცემულ ვითარებაში სახელმწიფო ერთის მხრივ ადამიანთა ერთ ჯგუფს ეპყრობა უფრო უარესად, ვიდრე მსგავს ვითარებაში მყოფ ადამიანთა სხვა ჯგუფს, ხოლო მეორეს მხრივ კი ვერ უზრუნველყოფს, რომ ადამიანთა ერთმა ჯგუფმა ისარგებლოს ისეთივე შეღავათით ან უპირატესობით, როგორითაც სარგებლობს ადამიანთა სხვა ჯგუფი .

განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით.

შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას, რასაც ადგილი ჰქონდა საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 დადგენილების დანაწესში. გაუგებარია რის საფუძველზე, რა ობიექტურ და გონივრულ გარემოებებზე დაყრდობით ან რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურებოდა აღნიშნული დადგენილებების მიღება, რომელმაც განასხვავა ვეტერანთა სტატუსის მქონე პირები და ამ კატეგორიის ადამიანთა უმცირეს ნაწილს შეუზღუდა საყოფაცხოვრებო სუბსიდიით სარგებლობა, რაც ეწინააღმდეგება სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს და თავდაცვის ვეტერანთა გარკვეულ ნაწილს კიდევ უფრო უმძიმებს ცხოვრების პირობებს.

ამასთან საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულით განსაზღვრულია საქართველოს მოქალაქეების ნება დააფუძნონ სოციალური სახელმწიფო, რაც გულისხმობს სახელმწიფოს მიერ ქმედითი ნაბიჯების გადადგმას ადამიანის სოციალური უფლებების აღიარებაში და უზრუნველყოფაში.

აღნიშნული შემთხვევა წარმოადგენს დისკრიმინაციას და ვეტერანთა ერთი ჯგუფის გამორჩევას მეორისაგან სრულიად დაუსაბუთებლად, ობიექტური აუცილებლობით განპირობებული საფუძვლების გარეშე და თვითნებურად. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი კრძალავს როგორც პირდაპირ, ისე არაპირდაპირ დისკრიმინაციას ადგენს, რომ თანასწორობის იდეის, როგორც ღირებულებითი პრინციპის, ძირითადი არსი და მიზანი არის ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით[18].

ამდენად კონსტიტუციურ სარჩელში მოყვანილი სადავო ნორმის მიმართ სახელმწიფო ორგანოს მიერ მაქსიმალურად დაცული უნდა ყოფილიყო ნორმის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპები[19], რათა მინიმუმადე ყოფილიყო დაყვანილი თვითნებობისა და შეცდომის დაშვების საფრთხე, მითუმეტეს როდესაც საკითხი ეხება ადამიანთა უმნიშვნელოვანესი ნაწილის, ომისა და სამხედრო ძალების ვეტერანთა სოციალურ და ეკონომიკურ უფლებებს.

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტი ეწინააღმდეგება სამართლებრივი და, მათ შორის სოციალური სახელმწიფოს პრინციპებს.

სოციალურად გათვლილი პრიორიტეტულობა და მათი მიზანმიმართულობა შექმნას ადამიანისათვის ღირსეული ცხოვრების პირობები წარმოადგენს სოციალური სახელმწიფოს არსებობის ფუნდამენტურ ელემენტს. ამდენად ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის დადგენის თვალსაზრისით, თანაზომიერების პრინციპის უწინარესი მოთხოვნაა, რომ ნორმატიული აქტი გარკვეული მიზნის მისაღწევად მისაღები საშუალება იყოს. ე.ი. ნორმატიული აქტი, ანუ საშუალება, რომელიც მიზნის მიღწევას ართულებს ან მას შეუძლებელს ხდის, დაუშვებელია და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციურია.[20]

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტმა თავდაცვის ძალების ვეტერანის სტატუსის მქონე პირებისათვის შეზღუდა უფლება ესარგებლა საყოფაცხოვრებო სუბსიდიითა, ამასთან სრულიად ბუნდოვანია, ზემოხსენებული ნორმატიული აქტით დადგენილი შეზღუდვის მიზანი, რა იყო ის ძირითადი მოტივები და საფუძვლები, რამაც განაპირობა მისი მიღება. ვეტერანთა მიერ აღნიშნული პრივილეგიით სარგებლობა არ არის დაკავშირებული მძიმე საბიუჯეტო ტვირთთან თუ ხარჯებთან, რამდენადაც აღნიშნული სუბსიიდის თანხა ისედაც მიზერულია, თუმცა გარკვეულწილად უმსუბუქებს ამ კატეგორიის ადამიანებს ცხოვრებისა და არსებობის მატერიალურ პირობებს.

ზემოაღნიშნული არგუმენტებიდან გამომდინარე, ცალსახად ჩანს, რომ:

საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტი, რომელიც:

- აძლევს საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღების უფლებას მხოლოდ იმ ვეტერანებს, ვინც მიაღწია სახელმწიფო პენსიისთვის დადგენილ ასაკს

- გამორიცხავს თავდაცვის ძალების ვეტერანებს, რომლებიც არ არიან საპენსიო ასაკში,

ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს, რომელიც ადგენს კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და კრძალავს ყოველგვარ დაუსაბუთებელ დიფერენციაციას.

აღნიშნული ნორმები:

· ამყარებს თვითმიზნობრივ და არაგონივრულ განსხვავებულ მოპყრობას ვეტერანთა ერთგვაროვან ჯგუფებს შორის,

· არღვევს თანასწორობის კონსტიტუციურ გარანტიას, რადგან მნიშვნელოვნად განსაზღვრულ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე თავდაცვის ძალების ვეტერანებს აყენებს უარეს მდგომარეობაში იმ ვეტერანებთან შედარებით, ვინც სხვა კონფლიქტებში მონაწილეობდა,

· წინააღმდეგობაში მოდის სოციალური სახელმწიფოს პრინციპთან, რომელიც კონსტიტუციის პრეამბულით არის განსაზღვრული,

· არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს გონივრული საშუალებით, რაც ეწინააღმდეგება თანაზომიერების პრინციპს.

ამდენად, სადავო ნორმატიული დებულებები უნდა აღიარებულ იქნას არაკონსტიტუციურად, რადგან არღვევს ადამიანთა უფლებებს თანასწორობისა და სოციალური დაცვის თვალსაზრისით, რაც საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული ძირითადი პრინციპია.

საერთაშორის პრაქტიკა

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლო არაა ვალდებული გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ საზღვრებს და განიხილოს ნორმის შესაბამისობა საერთაშორისო კანონმდებლობასთან, სასამართლო პრაქტიკაში კონსტიტუციური ტერმინების განმარტებისთვის ხშირად იყენებს საერთაშორისო სტანდარტებს.

მთელი რიგი საერთაშორისი აქტებით სახელმწიფოს ეკისრება პოზიტიური ვალდებულება იზრუნოს ვეტერანებზე.

1989 წელს ვენის [21]სამიტებზე, აღნიშნული დოკუმენტების სულისკვეთება ეფუძნება ვეტერანების მიმართ განხორციელებული პოლიტიკის შემდეგ მიმართულებებს: 1) საზოგადოებისა და მთავრობის მიერ ვეტერანების აღიარებას; 2) ეფექტური ზრუნვის მექანიზმების უზრუნველყოფას, რომელიც ადეკვატურად აკმაყოფილებს ვეტერანთა საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს. ამასთან რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, აღნიშნული დოკუმენტები ცალსახად მოუწოდებს ეუთოს წევრს სახელმწიფოებს არ მოახდინონ ვეტერანთა დისკრიმინაცია სქესის, რასის, ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკის ან განსხვავებული შეხედულებების ქონის ნიადაგზე, აგრეთვე ეროვნულობის ან სოციალური წარმოშობის, ეროვნულ უმცირესობებთან კავშირის, ქონების, დაბადების ან სხვა სტატუსის მიხედვით.

1975 წლის ჰელსინკისა და 1989 წლის ვენის სამიტებზე ეუთოს წევრმა სახელმწიფოებმა აღიარეს ის ძირითადი ვალდებულებები, რაც მათ აკავშირებთ ვეტერანებთან. კერძოდ, მათ ხელი უნდა შეუწყონ და წაახალისონ ვეტერანების მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებებით ეფექტური სარგებლობა[22]. ამ მიზნით, სახელმწიფოები ვალდებული არიან განავითარონ საკუთარი კანონმდებლობა, დებულებები და პოლიტიკა ეკონომიკური, სოციალური და ადამიანის სხვა უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების სფეროებში და უზრუნველყონ მათი დანერგვა, როგორც გარანტია ვეტერანების მიერ ამ უფლებების მაქსიმალური სარგებლობის მიზნით. ამდენად, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფოთა მიერ ვეტერანთა სოციალურ უსაფრთხოებასა და სამედიცინო მომსახურეობების ეფექტურ უზრუნველყოფას.

ეუთოს წევრმა სახელმწიფოებმა, როგორც ზემოთ ვახსენეთ, არსებითი დატვირთვა მიანიჭეს იმ მოცემულობას, რომ ვეტერანთა უფლებების გამოყენებას არ უნდა შეეხოს რაიმე სახის შეზღუდვები, გარდა კანონით გათვალისწინებულისა, და არსებული უფლებები შესაბამისობაში იქნება საერთაშორისო კანონმდებლობით განსაზღვრულ საერთაშორისო ვალდებულებებთან. ამასთან, არანაკლები მნიშვნელობის მქონე საკითხი არის ის, რომ სახელმწიფოებმა აიღეს ვალდებულება, რომ ეს შეზღუდვები არასწორად არ იქნება გამოყენებული და მათი დაწესება არ განხორციელდება თვითნებურად. ამდენად, დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვა ვეტერანებთან მიმართებაში შემუშავებულ პოლიტიკასთან უმთავრესად დაკავშირებულია, მათ მიერ ეკონომიკური და სოციალური უფლებების გამოყენებასთან. სახელმწიფოს არ შეუძლია გამორიცხოს ან, პირიქით, გამოარჩიოს მხოლოდ ვეტერანთა ერთი ჯგუფი სხვა ვეტერანთა ჯგუფისაგან

ზემოხსენებული მსჯელობის გათვალისწინებით ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს საქართველოს მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის,,სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ’’ №4 დადგენილების მე-4 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტი, რომელიც უსაფუძვლოდ ზღუდავს მნიშვნელოვნად განსაზღვრულ შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე თავდაცვის ვეტერანთა უმცირესი ნაწილის მიერ საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის მიღებას და არჩევს ვეტერანთა ერთ ჯგუფს მეორისაგან

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[6][6]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ II.4

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება

საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ

[8] ლოლაძე/ფირცხალაშვილი, ძირითადი უფლებები, კომენტარი. 2023. პარ. 433

[9] Hoogendijk v. the Netherlands, (No. 58641/00), 6.1.2005.

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის # 1/1/493 გადაწყვეტილება

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის # 1/1/493 გადაწყვეტილება

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის #1/1/493 გადაწყვეტილება

[14]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება,

II.პ.63;

[15] ა(ა)იპ ვეტერანების, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა, ეროვნულ უმცირესობათა, ლტოლვილთა (იძულებით გადაადგილებულთა) საზოგადოება გუშაგის 2018 წლის 7 დეკემბრის კონსტიტუციური სარჩელი N1381

[16] „სოციალური შეღავათების მონეტიზაციის შესახებ“ მთავრობის 2007 წლის 11 იანვრის №4 დადგენილებით დამტკიცებული „საყოფაცხოვრებო სუბსიდიის ოდენობის, მისი დანიშვნა-გაცემის წესისა და პრინციპების“ მე-2 მუხლი;

[17] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის №2/1-392 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[20] Pieroth/Schlink, Staatsrecht II, 1997, S. 65

[21] იხ : ვენა 1989, პარაგ. 13.1

[22] ვენა 1989, პარაგრაფი 14.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა