თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

1. საქართველოს კანონი - საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. საქართველოს კანონი - საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

3. საქართველოს კანონი შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

1) საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი;

2) საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი;

3) “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, 31 მუხლი და 31¹ მუხლი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. წარმოდგენილი სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს.

სარჩელი:

· წარმოდგენილია კანონით დადგენილი ფორმით,

· შემოტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ,

· მასში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე’’ ქვეპუნქტის შესაბამისად,

· სადავო საკითხები სადავო ნორმებთან მიმართებით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ,

· დავის საგანს წარმოადგენს ნორმატიული აქტი, ასევე მის საფუძველზე გამოცემული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი შესაბამისად, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა მოსარჩელეთა ინტერესის გათვალისწინებით შესაძლებელია იერარქიულად მაღალი ნორმატიული აქტის გასაჩივრების გარეშე.

· კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის,

· სადავო საკითხი შეეხება კონსტიტუციის მე-9, 21-ე მუხლებს და სადავო ნორმებზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე.

· მოსარჩელეები არიან უფლებამოსილი სუბიექტები

წარმოდგენილი კონსტიტუციური დავის მოსარჩელეები არიან:

1. მარიამ ჯანჯარია

2. ლარა ნაჭყებია

3. ქეთევან ციცქიშვილი

4. ანა ბდეიანი

5. მადლენა ჩილაჩავა

1. მოსარჩელე მარიამ ჯანჯარიას ადმინისტრაციული ჯარიმა დაეკისრა 2025 წლის 19 თებერვალს. კერძოდ, შინაგან საქმეთა სამინისტრო მას, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹-ე მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენას ედავებოდა. ჯარიმის ქვითარი მას არ ჩაბარებია. ჯარიმის შესახებ მან გაიგო 2025 წლის 29 მაისს მას შემდეგ, რაც მოსარჩელის საბანკო ანგარიშებს ყადაღა დაედო. მარიამ ჯანჯარიამ გაასაჩივრა საკითხი მხოლოდ ადმინისტრაციული წარმოებით. (შსს-ს იურიდიული დეპარტამენტის დირექტორის 2025 წლის 3 ივნისის დადგენილებით მარიამ ჯანჯარიას განცხადება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის გაუქმების შესახებ მიჩნეულ იქნა ადმინისტრაციულ საჩივრად).

მოსარჩელის პოზიცია არის, რომ 2025 წლის 19 თებერვალს ადგილი არ ჰქონდა გზის ნაწილის ხელოვნურ გადაკეტვას. ეს მოხდა აქციის მონაწილეების სიმრავლის გამო. მარიამ ჯანჯარია ამბობს, რომ ამ დღეს დემონსტრანტთა ნაწილი ფილარმონიიდან პარლამენტის მიმართულებით მართავდა მშვიდობიან მსვლელობას. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმში მითითებულია, რომ ამ დღეს ხალხის მცირე რაოდენობა იმყოფებოდა და საჭირო არ იყო გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა. მისი აზრით პარლამენტის შენობის წინ შეკრებილი მონაწილეები, მიუხედავად იმისა, რომ პოლიციას უკვე გადაკეტილი ჰქონდა საავტომობილო გზის ერთი ზოლი ისინი, მაინც არ გადადიოდნენ ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე. ისინი ელოდებოდნენ ოპერის შენობასთან შეკრებილი დიდი ჯგუფის შემოერთებას. ყველა ჩანაწერის ერთობლივი შესწავლით ასევე დგინდება, რომ ოპერის წინ მიმდინარეობდა მასშტაბური მარში, რომელიც დაახლოებით 22:20 საათზე შეუერთდა პარლამენტის წინ შეკრებილ აქციის მონაწილეებს. კამერების ჩანაწერებში მკაფიოდ ჩანს მარშის მონაწილეთა რაოდენობა, რაც ნათლად მიუთითებს, რომ ეს ჯგუფი წარმოადგენდა აქციის არსებით და მნიშვნელოვან ნაწილს. გარდა ამისა, ვიდეო, რომელზეც მარიამი ჩანს, უკანონოდ არის ამოღებული. შესაბამისად, იგი დღეს ადმინისტრაციული წესით მიმდინარე დავაში საერთოდ სადავოდ ხდის იმ ფაქტს, რომ მის წინააღმდეგ წარმოდგენილი ვიდეო მტკიცებულება, რომელიც უკანონოდ არის მოპოვებული, ავთენტურია. შესაბამისად, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ მის მიმართ გამოყენებული სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი, ისე როგორც ნორმის ნებისმიერი კეთილსინდისიერი წაკითხვა არის არაკონსტიტუციური.

მარიამ ჯანჯარიას დაეკისრა 5000 ლარი ჯარიმა, ამასთან დაკავშირებული სასამართლო პროცესი ჯერ არ გამართულა. თუმცა პროცესზე მისი საქმე განიხილება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მე-4 ნაწილის მიხედვით, რომელიც ძალაში იყო სამართალდარღვევის ჩადენის დროისათვის. შესაბამისად ის მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა, მის მიმართ ძალაშია. მარიამ ჯანჯარიას შემთხვევაში, ისევე როგორც სხვა მოსარჩელეებთან დაკავშირებით, ადგილზე არ შედგენილა საქმის გამოკვლევა და ჯარიმის გამოწერა. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შემდგომ კანონის, ჩანაწერი შეიცვალა და ერთი საფეხური - ადმინისტრაციულ ორგანოში, ან მის ზემდგომთან გასაჩივრების ნაწილი გამოაკლდა და პირდაპირ სასამართლოში გასაჩივრების წესი დადგინდა, ამიტომ შსს-მ გადასცა საჩივარი სასამართლოს. სასამართლომ მიიღო საჩივარი და მოპასუხე მხარეს დაავალა მტკიცებულებების წარდგენა, თუმცა ამ დრომდე არც მტკიცებულებები წარუდგენიათ და არც სასამართლოს განხილვა ჩანიშნულა.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები, კონკრეტულად კი მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით აღიარებული და დაცული ღირსების ხელშეუვალობა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შეკრების თავისუფლება დარღვეულია არამხოლოდ სანქციის არაპროპორციულობით არამედ, გზის გადაკეტვის წესის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ქმნის ნორმის არაკონსტიტუციურად განმარტების საფუძველს.

2. მოსარჩელე ლარა ნაჭყებია 2025 წლის 18 ოქტომბერს, იმყოფებოდა მშვიდობიან საპროტესტო აქციაზე. მას სახე ჰქონდა დაფარული. სამართალდამცავებმა იგი შეაჩერეს და მოხდა მისი იდენტიფიცირება. ლარამ განაცხადა, რომ მას პირბადე ეკეთა ჯანმრთელობის მდგომარეობიდან გამომდინარე, ხოლო თავსაფარი ვინაიდან მას სველი ჰქონდა თმები. აქვე აღნიშნა, რომ მას სახე არ ჰქონდა დაფარული და პოლიციის მოთხოვნისთანავე მან გადააგდო პირბადე. 2025 წლის 18 ოქტომბერის ოქმის თანახმად დგინდება, რომ მას ჩამოართვეს შავი თავსაბურავი. საქმეში წარმოდგენილი იყო, ვიდეო-სამეთვალყურეო კამერის ჩანაწერი რომელზეც, მშვიდობიან აქციაზე მყოფ, ტროტუარზე მდგომ, მოსარჩელე ლარა ნაჭყებიას სახე დაფარული აქვს სამედიცინო პირბადითა და თავსაფრით.

ლარა ნაჭყებია ცნობილი იქნა სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-10 ნაწილით და მას შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა 4 დღის ვადით. ლარა ნაჭყებიამ გაასაჩივრა აღნიშნული გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლოში და მოითხოვა საქმის წარმოების შეწყვეტა. სააპელაციო სასამართლომ დაუშვებლად ცნო აღნიშნული საჩივარი და მიიჩნევს რომ წარმოდგენილი საჩივარი არ პასუხობს 281(2)-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს

აქედან გამომდინარე მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები, კონკრეტულად კი მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით აღიარებული და დაცული ღირსების ხელშეუვალობა, და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შეკრების თავისუფლება. იგი მიიჩნევს რომ მისი კონსტიტუციური უფლებები დარღვეულია არამხოლოდ არაპროპორციული სანქციით, არამედ თვით „სახის დაფარვის“ არაკონსტიტუციური განმარტებით.

3. მოსარჩელე ქეთევან ციცქიშვილი, 2025 წლის 18 ოქტომბერს, ქ. თბილისში, შოთა რუსთაველის გამზირზე იმყოფებოდა პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიაზე გამართულ მშვიდობიან აქციაზე. ქეთევან ციცქიშვილი აქციის სხვა მონაწილეებთან ერთად იდგა უკვე გადაკეტილ რუსთაველის გამზირზე ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე. ქეთევან ციცქიშვილი 2025 წლის 20 ოქტომბრის N 4/10483-25 დადგენილებით, სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი საქართველოს სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹-ე მუხლის მე-10 ნაწილის საფუძველზე. აღნიშნული დადგენილებით, ქეთევან ციცქიშვილს ადმინისტრაციული სახდელის სახით შეეფარდა 5 (ხუთი) დღიანი პატიმრობა. ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადაში ჩაეთვალა ადმინისტრაციული დაკავების პერიოდი, ხოლო პატიმრობის ვადის ათვლა დაიწყო მისი ფაქტობრივი დაკავების მომენტიდან - 2025 წლის 20 ოქტომბრის 12:20 საათიდან. ზემოაღნიშნული დადგენილება სააპელაციო წესით გაასაჩივრა ქეთევან ციცქიშვილის ადვოკატმა, დიმიტრი საძაგლიშვილმა, და მოითხოვა მისი გაუქმება. თბილისის სააპელაციო სასამართლომ წარმოდგენილი საჩივარი დაუშვებლად ცნო.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები, კონკრეტულად კი მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით აღიარებული და დაცული ღირსების ხელშეუვალობა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შეკრების თავისუფლება.

4. მოსარჩელე ანა ბდეიანი 2025 წლის 3 ნოემბერს, ქალაქ თბილისში, რუსთაველის გამზირზე, პარლამენტის შენობის მიმდებარედ, 21:41 საათზე მონაწილეობდა მშვიდობიან შეკრებაში. მიუხედავად იმისა რომ შეუძლებელია ვიდეო-ჩანაწერზე ასახული პირის იდენტიფიცირება, რომელიც საპროტესტო აქციაზე იმყოფება ნიღბით და კეტავს სატრანსპორტო გზას. სასამართლომ მოსარჩელე ცნო სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174 პრიმა მუხლის მე-10 ნაწილით და საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 32-ე მუხლის გათვალისწინებით, ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვროს ჯარიმა 5 000 (ხუთი ათასი) ლარის ოდენობით. მოსარჩელის შემთხვევაში აღსანიშნავია რომ სასამართლოს გადაწვეტილების თანახმად, როგორც თვით სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმეზე წარმოდგენილი პირდაპირი სახის მტკიცებულების, ვიდეო-ჩანაწერების შესაბამისად, ცალსახად აღქმადია 2025 წლის 3 ნოემბერს, პარლამენტის მიმდებარე ტროტუარზე მიმდინარეობს საპროტესტო აქცია, რომლის მონაწილეები 21:25 საათზე გადადიან ტრანსპორტის სავალ ნაწილზე და კეტავენ გზას. სასამართლოს გადაწვეტილების მიხედვით, მათ შორის იმყოფებოდა ანა ბდეიანი. ვიდეო ფირის მიხედვით, მოქალაქეები საპატრულო პოლიციის თანამშრომლებს გადაჰყავს ტროტუარზე. 21:50 საათზე პოლიციის თანამშრომლები აბრუნებენ მოქალაქეებს ტროტუარზე. სასამართლოს მითითებით ტროტუარზე იმყოფება ქალი, რომელსაც სასამართლო აიდენტიფიცირებს როგორც ანა ბდეიანს. სასამართლოს დადგენილების თანახმად, ანა სავალი გზის ნაწილზე იმყოფებოდა მაქსიმუმ 25 წუთი. საქმეში წარმოდგენილი იყო დაბადების მოწმობები, რომლითაც დასტურდება, რომ ანა ბდეიანს ჰყავს 12 წლამდე ასაკის შვილები. ანა ბდეიანი სასამართლო სხდომის დარბაზიდანვე, დაუყოვნებლივ გათავისუფლდა ადმინისტრაციული დაკავებისგან, თუმცა დაჯარიმდა 5 000 ლარით.

მოსარჩელე ანა ბდეიანი მიიჩნევს, რომ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები, კონკრეტულად კი მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით აღიარებული და დაცული ღირსების ხელშეუვალობა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შეკრების თავისუფლება.

5. მოსარჩელე მადლენა ჩილაჩავა არის 71 წლის, აფხაზეთიდან დევნილი ქალი. იგი 2025 წლის 2 ნოემბერს იმყოფებოდა საპროტესტო აქციაზე, სამართალდამცავებმა იგი საპროტესტო აქციის მიმდინარეობისას შეამჩნიეს, მადლენა ჩილაჩავას სახე ჰქონდა დაფარული პირბადით. მადლენა ჩილაჩავა სამართალდამცავების მხრიდან, 2025 წლის 2 ნოემბერს პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიაზე იქნა შემჩნეული. როდესაც სახლში ბრუნდებოდა მოხდა მისი დაკავება, რა დროსაც შედგენილ იქნა ადმინისტრაციული დაკავების ოქმი. სამართალდარღვევა გათვალისწინებულია საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-10 ნაწილით. 2025 წლის 3 ნოემბერს ჩატარდა ღია სასამარლო სხდომა. მას შეეფარდა ადმინისტრაციული სახდელის სახით ერთი დღით პატიმრობა.

სასამართლო სხდომაზე წარმოდგენილ ვიდეო-ჩანაწერებში ასახულია აქციის მონაწილეთა მიერ გზის გადაკეტვის ფაქტი. ვიდეო-ჩანაწერიდან ჩანს, რომ მადლენა ჩილაჩავა 2025 წლის 2 ნოემბერს 21:20 საათზე სახედაფარული - პირბადით აქციის სხვა მონაწილეებთან გადმოდის საავტომობილო გზის სავალ ნაწილზე და აქციის მონაწილეებთან ერთად კეტავს საავტომობილო გზას. აღნიშნული ვიდეო ჩანაწერით, რომელიც უწყვეტად არის წარმოდგენილი, დასტურდება მადლენა ჩილაჩავას გზის სავალ ნაწილზე სახედაფარული დგომის ფაქტი, რის შემდგომაც, 21:21 საათზე იხსნის პირბადეს (გამოდის რომ მას 1 წუთით ეკეთა პირბადე.) სასამართლოს დადგენილებით ასევე დასტურდება რომ მადლენა ჩილაჩავა 21:43 საათამდე აქციის მონაწილეებთან ერთად კეტავს გზის სავალ ნაწილს. (ე.ი. 23 წუთით გადაკეტა გზა).

მადლენა ჩილაჩავამ განაცხადა რომ ჰქონდა მწვავე ბრონქიტი და მისი მხრიდან პირბადით დგომა აქციაზე გამოწვეულია ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, ასევე იმ მიზეზით რომ სხვა ადამიანებს არ გადასდებოდათ მისგან ინფექცია. მადლენა ჩილაჩავა ცნობილი იქნა სამართალდამრღვევად, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174(1) მუხლის მე-10 ნაწილით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით შეეფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა 1 დღის ვადით.

აქედან გამომდინარე მოსარჩელე მადლენა ჩილაჩავა მიიჩნევს, რომ დაირღვა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები, კონკრეტულად კი მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით აღიარებული და დაცული ღირსების ხელშეუვალობა და 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შეკრების თავისუფლება, ისე როგორც სანქციის არაპროპორციულების, ასევე თვით გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვისა და პირბადის ტარების არაკონსტიტუციურობის ნაწილში.

სარჩელის ამ ნაწილში ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ მოსარჩელე მარიამ ჯანჯარიას შეეხო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ პრიმა მუხლის მე-4 პუნქტის ის რედაქცია, რომელიც ვრცელდებოდა 16 ოქტომბრამდე. შესაბამისად, მარიამ ჯანჯარიას სასამართლო პროცესი შედგება, 16 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქციის მიხედვით. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „მხოლოდ მოქმედი ნორმა შეიძლება წარმოშობდეს ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების დარღვევის რისკს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის N1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 9), თუმცა სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობამ ყველა შემთხვევაში შეიძლება არ გამოიწვიოს სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსის გაუქმება. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II 6). სწორედ სადავო ნორმის შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ ნორმა პარლამენტის მიერ გაუქმებულია, იგი გავრცელდება მისი მოქმედების დროს ჩადენილ სამართალდარღვევებზე, რომელზეც ჯერ კიდევ მიმდინარეობს სამართლებრივი პროცედურები. საქმეში ზაური შერმაზანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ (განჩინება №3/10/1566, 2025 წლის 8 ოქტომბერი II-10, 11) მიუთითა დადგენილი სტანდარტი, რომლის თანახმადაც საკონსტიტუციო სასამართლო აგრძელებს სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში, ძალადაკარგულ ნორმაზე საქმისწარმოებას, თუკი ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება უაღრესად მნიშვნელოვანია უფლებების დაცვის თვალსაზრისით. საკონსტიტუციო სასამართლომ, დასახელებულ საქმეზე, ასევე შეაჯამა (განჩინება №3/10/1566, 2025 წლის 8 ოქტომბერი II-11) საკუთარი პრაქტიკა და განმარტა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად განსახილველად იღებს და აფასებს ძალადაკარგულ კანონს, როდესაც, მიუხედავად ფორმალურად ძალადაკარგულობისა, კვლავ გამოყენებადია გარკვეული კატეგორიის საქმეებზე. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჰქონდა შემთხვევა, როდესაც მან იმსჯელა, კონსტიტუციური წარდგინების შემოტანამდე, ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობის თაობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/3/601 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“). მითითებული გადაწყვეტილებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასა და არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ძალადაკარგული ნორმები. სადავო ნორმები, მიუხედავად მათი ფორმალურად ძალადაკარგულობისა, წარმოადგენდა გამოსაყენებელ კანონს მიმდინარე საქმეზე საერთო სასამართლოების ფარგლებში. შესაბამისად, იგი ინარჩუნებდა ძალმოსილებას მისი ადრესატების მიმართ და გააჩნდა აქტუალურ დროში ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვის, in concreto სამართლებრივი შედეგის დაყენების რესურსი (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 25 ივლისის №3/7/1458,1556 განჩინება საქმეზე „ჯემალ დუმბაძე და ბადრი ბეჟანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7).

ამასთანავე სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს რომ ლარა ნაჭყებია და ქეთევან ციცქიშვილი არიან სათანადო მოსარჩელეები საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის „მუხლი 347. შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების წესის დარღვევის ნაწილში. წარმოდგენილი მოსარჩელეები არიან საზოგადოებრივად აქტიური ადამიანები, რომლებიც დაინტერესებული არიან ქვეყნის პროგრესული განვითარებით, კონკრეტულად, კონსტიტუციაში განმტკიცებული ევროპული კურსის მიხედვით და აღნიშნული მათ შორის შესაძლოა გამოიხატოს პროტესტში. შესაბამისად, მათ მიმართ არსებობს უშუალო საფრთხე რომ, ის სადავო ნორმები, რომლებიც მათ მიმართ უკვე გამოყენებული იქნა, კვლავ იქნება გამოყენებული, რაც გამოიწვევს მათი ძირითადი უფლებების დარღვევას. შესაბამისად, საფრთხე მათი ძირითადი უფლებების დარღვევისა სისხლის სამართლის კოდექსის 347-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილებით არის რეალისტური. აქედან გამომდინარე სასამართლომ უნდა იმსჯელოს აღნიშნული ნორმების კონსტიტუციურობაზეც. მოსარჩელისა და სადავო ნორმის კავშირი/ურთიერთობა და უფლებათა შეზღუდვის შესაძლებლობა სასამართლომ უნდა შეაფასოს მაშინაც, რომ მოსარჩელე რეალურად დადგება უფლების დარღვევის საფრთხის წინაშე. უნდა აღინიშნოს, რომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლებათა შესაძლო დარღვევის რეალურობას საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს უფლების ბუნების, სადავო ნორმის შინაარსისა და კონკრეტული საქმის ვითარების გათვალისწინებით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 1 მარტის №1/1/413 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ ალექსანდრე ბარამიძე, ირაკლი ყანდაშვილი და კომანდიტური საზოგადოება „ანდრონიკაშვილი, საქსენ-ალტენბურგი, ბარამიძე და პარტნიორები“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.) შესაბამისად, თვით სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული შეფასება მოწმობს იმაზე, რომ არსებობს რეალური საფრთხე იმისა, რომ მოსარჩელეებს მიადგეთ რეალური ზიანი. მოსარჩელის უფლებებით დაცულ სფეროში სამომავლოდ შეიძლება განხორციელდეს შეჭრა.ყოველივე ზემოაღნიშნულზე დაყრდნობით, ნათელია, რომ მოსარჩელეები წარმოადგენენ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, და 21-ე მუხლით დაცულ პირებს და არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონით გათვალისწინებული არც ერთი ნორმა, რომელიც იქნება სარჩელის დასაშვებობაზე უარის თქმის საფუძველი.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმების შეუსაბამობა კონსტიტუციის მე- 9 მუხლთან

1.1. სადავო ნორმების არსი და მათი მიღების მიზანი

1.2. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან

1.2.1. 5000 ლარიანი ჯარიმის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

1.2.1. დედის მიმართ რომელსაც ჰყავს 12 წლამდე ასაკის ბავშვი - 5000 ლარის შეფარდების არაკონსტიტუციურობის საკითხი

1.2.3. 15 დღემდე პატიმრობის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

1.2.4. სახის დაფარვისთვის და სავალი გზის გადაკეტვის განმეორებით ჩადენისათვის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურობა

2. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან

2.1. სადავო ნორმების განმარტება

2.2. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სიკეთე და ჩარევის საფუძვლები

2.3. კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩარევა სადავო ნორმებით და მისი კონსტიტუციურ სამართლებრივი შეფასება

2.4. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა²“ და „ე“ ქვეპუნქტის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა

2.4.1. სავალი გზის ნაწილის გადაკეტვის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

2.4.2. სახის დაფარვის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

2.5. “მსუსხავი ეფექტი”

3. სასარჩელო მოთხოვნა

1. სადავო ნორმების შეუსაბამობა კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან

1.1. სადავო ნორმების არსი და მათი მიღების მიზანი

კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებულია საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174-ე პრიმა მუხლის მე-10 ნაწილის მოქმედი რედაქცია, რომელიც გულისხმობს, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევისათვის შესაბამის ადმინისტრაციულ სახდელს.

სადავო ნორმის მოქმედი რედაქცია ითვალისწინებს, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2 “ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა - გამოიწვევს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით.

ხოლო სადავო ნორმის 16 ოქტომბრამდე არსებული რედაქცია ითვალისწინებდა, რომ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2 “, „გ“, „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევდა სამართალდამრღვევის ფულად დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით. აღნიშნული რედაქციით ნორმა მიღებული იქნა 2024 წლის 13 დეკემბერს, და იგი ძალაში შევიდა 2024 წლის 29 დეკემბერს, მიხეილ ყაველაშვილის ინაუგურაციის დღესვე, მისივე ხელმოწერით შემდეგი რედაქციით „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის 11​​​¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით”.

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2 “ ითვალისწინებს ა 2 ) სახის ნიღბით ან ნებისმიერი სხვა საშუალებით დაფარვას, ხოლო 11¹ მუხლით მე-4 პუნქტით დაუშვებელია ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ხელოვნურად გადაკეტვა, თუ ამას არ მოითხოვს შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა რაოდენობა. აგრეთვე დაუშვებელია ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ავტომანქანებით, სხვადასხვა კონსტრუქციებით ან/და საგნებით გადაკეტვა.

შესაბამისად კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებულია სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი , რომელიც ვრცელდება, თვით სამართალდარღვევის აღწერილობითი ნაწილის, და ასევე სანქციების ნაწილში, შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2 “ და 11¹ მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით.

ზოგადად, დასახელებულ რეგულაციაში ბოლო 1 წლის განმავლობაში ხუთჯერ შევიდა ცვლილება საქართველოს 2024 წლის 13 დეკემბრის, 2025 წლის 6 თებერვლის, 2025 წლის 26 ივნისის, 2025 წლის 2 ივლისის და ბოლოს 2025 წლის 16 ოქტომბრის ცვლილებათა კანონებით. ყველა ცვლილება ემსახურებოდა ადმინისტრაციული სახდელების გამკაცრებას.

სადავო ნორმების შესახებ, საქართველოს პარლამენტში დარეგისტრირებული კანონპროექტის განმარტებით ბარათში მითითებულია, რომ „საზოგადოებრივი უსაფრთხოების თვალსაზრისით არსებული გამოწვევები სახელმწიფოს მხრიდან ადეკვატურ რეაგირებას მოითხოვს. ამგვარი გამოწვევების საპასუხოდ, შესაბამისი ქმედებისთვის დაწესებულმა სანქციამ პირველ რიგში სამართალდარღვევის შემაკავებელი ფუნქცია უნდა შეასრულოს“.განმარტებითი ბარათიდან ასევე ვკითხულობთ „პრაქტიკაში ნორმის ეფექტიან აღსრულებას, ხშირ შემთხვევაში, პასუხისმგებლობის ადეკვატური ზომების არსებობა განაპირობებს. ამ კუთხით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ითვალისწინებს იმგვარ დარღვევებს, რომელიც თავისი ბუნებით წვრილმან სამართალდარღვევას არ წარმოადგენს და საჭიროებს მკაცრ მიდგომას“. კანონმდებლების განმარტებას და მათ მიზანს ამტკიცებს ნორმის გამოყენების პრაქტიკაც, რადგან ფრაქცია სახელწმიფო არ მიმართავს ადეკვატურ ზომებს, რაც იმაში გამოიხატება, რომ სამართალდამცავი ორგანოები ადგილზე კი არ რეაგირებენ არამედ, პოსტ-ფაქტუმ „წესრიგის აღდგენაზე“ არის ორიენტირებული. ადგილზე გაფრთხილების ნაცვლად, ორიენტირებულია, რომ პირის წვრილმან სამართალდარღვევაზე, მკაცრი სასჯელები დააწესონ.

კანონმდებელი პირდაპირ მიუთითებს, რომ გამკაცრებამ „პირველ რიგში სამართალდარღვევის შემაკავებელი ფუნქცია უნდა შეასრულოს“. იმავდროულად არც ნორმით და არც შემდგომ ადმინისტრაციული ორგანოს ან სასამართლოს მიერ ნორმის გამოყენების პრაქტიკით არ არის განსაზღვრული ზუსტად რა იგულისხმება სამართალდარღვევაში.

სადავო ნორმის განუსაზღვრელი ხასიათი იწვევს კონსტიტუციის რამდენიმე მუხლის დარღვევის საფრთხეს, მოსარჩელეების მიმართ და იმ პირთათვის, რომლებიც მომავალში გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებით ისარგებლებს.

ამასთანავე არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი სისხლის სამართლის კოდექსის 347-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები, რომელიც ითვალისწინებს შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების წესის დარღვევისათვის არაპროპორციულ სასჯელს. სადავო ნორმების მიხედვით 1. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174​¹ მუხლის მე-9 ან მე-10 ნაწილით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისთვის. ადმინისტრაციულ სახდელდადებული პირის მიერ იმავე ნაწილებით განსაზღვრული რომელიმე ქმედების ჩადენა − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე. ხოლო მეორე ნაწილით იგივე ქმედება, ჩადენილი არაერთგზის, − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე.

1.2. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან

საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტით, ადამიანის ღირსება ხელშეუვალია და მას იცავს სახელმწიფო. ხოლო ამავე მუხლის მეორე პუნქტით დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობა, არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სფეროში ჩარევად ჩაითვლება ქმედება, რომელიც სახელმწიფოს მიერ განხორციელდა და იყო: 1. ინტენსიური; 2. არაპროპორციულად ხანგრძლივი ან მუდმივი; 3. პირი წარმოადგენს სახელმწიფოსათვის „მიზნის მიღწევის საშუალებას, (შიშველ ობიექტს). 4. მოწესრიგების თვითნებური ხასიათი. თუკი 4 კომპონენტიდან რომელიმე მათგანი მაინც სახეზეა დგინდება მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩარევა, რაც პირის უფლების დარღვევის ტოლფასია და პირიქით, თუ არც ერთს ჩამოთვლილი კომპონენტიდან არ ჰქონია ადგილი, ადამიანის ღირსებაში არ მომხდარა ჩარევა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ამ ტესტით შემოწმდა მოქალაქე ბექა წიქარიშვილის მიმართ გამოყენებული სასჯელი. მოსარჩელე ბრალდებული იყო საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის- დიდი ოდენობით (69 გრ. გამომშრალი მარიხუანა) ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ამ საქმეში არსებული შემოწმების ტესტის მიხედვითსაქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი ადამიანებს აბსოლუტურად იცავს ამავე ნორმით აკრძალული ქმედებებისგან. „ანუ, კონსტიტუციური აკრძალვა ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და სასჯელის გამოყენების თაობაზე ადამიანების აბსოლუტური უფლებებია, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ჩარევას“. (II-19) „შესაბამისად, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება და სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება“ . ცხადია, ხელისუფლება არ თავისუფლდება კონსტიტუციური ვალდებულებისგან, დაიცვას მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესები, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნები (სახელმწიფო უსაფრთხოება, ტერიტორიული მთლიანობა, სხვათა უფლებები, სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება და სხვა), თუმცა ვერც ერთი ამ სიკეთის დაცვა ვერ გაამართლებს ადამიანის წამებას, არაჰუმანურ და სასტიკ მოპყრობას, პატივისა და ღირსების შემლახველ ქმედებას ან სასჯელს“.

წიქარიშვილის საქმეში ((საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) მოსარჩელის აზრით, მარიხუანის შენახვისთვის არა მხოლოდ სადავო ნორმით დადგენილი შეუსაბამოდ მაღალი სასჯელი, არამედ ზოგადად თავისუფლების აღკვეთაც არაპროპორციული და ღირსების უფლების შემლახველი იყო, რითაც ირღვეოდა კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მეორე პუნქტი. სასამართლომ შეამოწმა იყო თუ არა მოსარჩელის მიმართ სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული სასჯელი ღირსების შემლახავი. სწორედ ამ ტესტით უნდა იქნეს შემოწმებული სადავო ნორმებით დადგენილი სასჯელების კონსტიტუციურობა.

1. ინტენსივობის საზომი: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მოსარჩელის უფლებაში ჩარევა შეაფასა კრიტერიუმით, რომ მის მიმართ უნდა ყოფილიყო ისეთი „არაჰუმანური, სასტიკი, პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი, ადამიანზე განზრახ ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, მორალური ზემოქმედება, იძულება, რაც, შედეგად, ადამიანს აყენებს განსაცდელს, სტრესს, სატანჯველს“.

2. სასამართლოს მიერ განიმარტა, რომ ჩარევის დასადგენად მოსარჩელეზე „ასეთი წნეხი, იძულება, ზემოქმედება როგორც თვისობრივად, ისე ხანგრძლივობით, ინტენსივობის გარკვეულ ხარისხს, მაღალ დონეს უნდა აღწევდეს“( №1/4/592 გადაწყვეტილება II-54. და 104.)

3. ობიექტად გამოყენების ფორმულა: მოსარჩელეზე დაკისრებული სასჯელი შესაძლოა ემსახურებოდეს ზოგად პრევენციას, მაგრამ თუკი ეს სასჯელის ზომა აშკარად შეუფერებელია აღნიშნული ქმედებისათვის, პირი ხდება სახელმწიფოს ქმედების შიშველი ობიექტი. სასამართლომ განმარტა, რომ „ადამიანი არ შეიძლება იყოს სისხლის სამართლის პოლიტიკის ინსტრუმენტი და დანაშაულთან ბრძოლის საშუალება, ადამიანი არის მიზანი, რომელზე ორიენტირებითაც მოქმედებს ხელისუფლება“. თუკი იქცევა ინსტრუმენტად სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში, ეს გარდაუვლად გამოიწვევს მისი ღირსების ხელყოფას (( №1/4/592 გადაწყვეტილება II-82.)

4. ქმედების თვითნებური ხასიათის შემოწმებისას მხედველობაშია მისაღები თუ „რამდენად არის ქმედების მიზანი ადამიანის დამცირება და შეურაცხყოფა“. ამ შემთხვევაში აღნიშნული ტესტის მე-2 და მე-3 კომპონენტები - მოსარჩელის მიმართ სახელწიფოს ქმედების ინტენსიურობა და ობიექტად/ინსტრუმენტად გამოყენება დასტურდება. მაშასადამე, სახეზეა ადამიანის ღირსების ხელყოფა არაადამიანური, სასტიკი სასჯელის დაწესების გზით, რომელიც ხანგრძლივობით ინტენსივობის მაღალ ხარისხს აღწევს. სწორედ ამ ტესტის მიხედვით სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო მარიხუანას მოხმარებისთვის დაწესებული სარჩელი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული ტესტის მიხედვით უნდა შეფასდეს სამივე გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურობა (5 000 ლარი ჯარიმა, 15 დღემდე პატიმრობა და სისხლის სამართლებრივი სასჯელი) კონსტიტუციის მე-9 მუხლთან მიმართებით. მიუხედავად იმისა რომ აღნიშნული სანქციები დროთა განმავლობაში მკაცრდებოდა, სამივე სახის სანქცია უნდა იქნეს განხილული მე-9 მუხლის მეორე პუნქტისათვის არსებული ტესტით.

აქვე უნდა აღინიშნოს რომ ტესტი რელევანტურია სადავო ნორმების შემთხვევაში, გამომდინარე იქედან რომ სახდელს აქვს სისხლის სამართლებრივი ბუნება. ამას ადასტურებს თვით კანონის განმარტებითი ბარათი, რომელიც იშველიებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქმეზე „მაქარაშვილი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“ მიუთითებს სასამართლოს სიტყვებს, რომ „დემონსტრანტთა მიერ არჩეული პროტესტის ფორმები - პარლამენტის შენობის შესასვლელების ბლოკირება, პარლამენტისკენ მიმავალი გზის შუაგულში დაჯდომა, პოლიციისთვის ხელის შეშლა გზის სავალი ნაწილი გათავისუფლების პროცესში ქმედებების აღსაკვეთად სახელმწიფოს ფართო შეხედულების ზღვარი აქვს, მათ შორის, სახელმწიფოს აქვს უფლებამოსილება სისხლისსამართლებრივი ბუნების მქონე სასჯელები დააწესოს“.კანონმდებელი აღიარებს და დასტურებს მის მიზანს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი უნდა ითვალისწინებდეს სისხლის სამართლის სიმკაცრის მქონე სახდელებსაც კი.

სადავო ნორმების სისხლის სამართლებრივი ბუნება: ასევე ძალიან კარგად შეიძლება გამოიკვეთოს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი ე.წ. Engel-ის კრიტერიუმებით. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე, სისხლისსამართლებრივ ბრალდებად მიჩნევისთვის მნიშვნელოვანია: 1.ეროვნული კანონმდებლობის მიერ დანაშაულის სამართლებრივი კლასიფიკაცია, კერძოდ, რეგულირდება, თუ - არა სისხლის სამართლის კანონმდებლობით; 2. დანაშაულის სისხლისსამართლებრივი ბუნება; 3. პოტენციური სასჯელის სიმკაცრის ხარისხი. პირველი, ფორმალური კრიტერიუმის დაუკმაყოფილებლობა ( სადავო ნორმების ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მოთავსების გამო) არ გამორიცხავს დანაშაულის სისხლისსამართლებრივ ბუნებას. თუ ალტერნატიულად მეორე და მესამე კრიტერიუმები არსებობენ.

ისინი მართალია ალტერნატიულია, თუმცა შესაძლებელია მათი ერთობლიობაში, ერთმანეთის შემავსებლად განხილვა, თუკი, დამოუკიდებლად თითოეულის არსებობა ცხადად არ არის წარმოჩენილი ამ სამართლებრივ ტესტზე დაფუძნებული და შემდეგ, ევროპული სასამართლოს კარგად ჩამოყალიბებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, დარღვევის სისხლისსამართლებრივი ბუნება შეიძლება გამომდინარეობდეს:

ა. მისი სისხლისსამართლებრივი ხასიათიდან (ვრცელდება ყველაზე და არა - პირთა შეზღუდულ ჯგუფზე[1] და სანქცია, მათ შორის, სადამსჯელო ან შემაკავებელ/გადათქმევინების მიზნებს ემსახურება *(საქმეში Nemtsov v. Russia no.1774/11, 31/07/2014, სასამართლომ დაადგინა, რომ 15-დღიანი პატიმრობა წმინდად სადამსჯელო ხასიათის იყო (პარ. 82-84). საქმეზე Mikhaylova v. Russia no.46998/08, 19/11/2015,), ან

ბ. ამ კონკრეტული დანაშაულისთვის სისხლის სამართლის სფეროსთვის მიკუთვნებული ბუნებისა და სიმკაცრის (Balsytė-Lideikienė v. Lithuania no.72596/01, 04/11/2008, პარ. 60.) სასჯელის დაკისრების შესაძლებლობიდან. ასეთი სიმკაცრის სახდელად მიჩნეულია, მაგალითად, პატიმრობა, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, რომლებიც თავიანთი ბუნებით, ხანგრძლივობით ან აღსრულების ხერხით, არ იწვევს არსებით ზიანს.

ამ მიდგომას ადასტურებს ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 ის 2025 წლის 12 ნოემბრის დასკვნა: მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტული უკანონო მოქმედებები კვალიფიცირდება, როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, მისთვის გათვალისწინებული სანქციების სიმკაცრე, რომლის ერთ-ერთი ყველაზე მკაცრი ფორმაც თავისუფლების შეზღუდვაა, შესაძლოა, ჩაითვალოს სისხლისსამართლებრივ სანქციად და შეფასდეს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის ჭრილში, როგორც სისხლისამართლებრივი მართლმსაჯულების განხორციელება.[2]

შესაბამისად, სადავო ნორმების ნორმათა სისხლის სამართლებრივი ბუნება ცალსახად იძლევა იმის შესაძლებლობას რომ მათი კონსტიტუციურობის საკითხი განხილული იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით დაუშვებლად მიჩნეული არაადამიანური ან დამამცირებელი სასჯელის გამოყენებასთან მიმართებით.

1.2.1. 5000 ლარიანი ჯარიმის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

სარჩელის ამ ნაწილში განხილული იქნება რამდენად არის (16 ოქტომბრამდე მოქმედი) კანონმდებლობით განსაზღვრული სახის დაფარვა და სავალი გზის გადაკეტვისთვის ფულადი ჯარიმა 5 000 ლარის ოდენობით კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მეორე პუნქტის შესაბამისი. ზემოთ დასახელებული ტესტის მიხედვით უნდა დადგინდეს რამდენად არის შეკრება/მანიფესტაციის დროს, სახის დაფარვა და სავალი გზის გადაკეტვისთვის დაწესებული ფულადი ჯარიმა 1. ინტენსიური; 2. არაპროპორციულად ხანგრძლივი; 3. წარმოადგენს თუ არა პირი სახელმწიფოსათვის „მიზნის მიღწევის საშუალებას, (შიშველ ობიექტს); 4. აქვს თუ არა მოწესრიგების თვითნებური ხასიათი. თუკი ოთხი კომპონენტიდან მინიმუმ რომელიმე ერთი კომპონენტი არ აკმაყოფილებს ადამიანის ღირსების დაცვის კრიტერიუმს, უნდა დადგინდეს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტში ჩარევა.

1. ინტენსიურობა: პირველ რიგში, პრობლემურია თვით 5000 ლარის ბლანკეტური ფორმა. მოსამართლეს არ ეძლევა უფლება შეაფასოს პირის სოციალური მდგომარეობა. გარდა ამისა, ინტენსივობის დასადგენად, მნიშვნელოვანია თუ შევადარებთ რა ღირებულებისაა 5 000 ლარი და რამდენად პროპორციულია ის ერთის მხრივ ქვეყანაში არსებული სოციალური მდგომარეობის და მეორეს მხრივ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებული სხვა სახდელებთან შედარებით. საქ. სტატის მონაცემებით საშუალო თვიური ხელფასი ქვეყანაში 2270 ლარია. (იხ, საქ. სტატის ოფიციალური მონაცემები). ჯარიმა 5 000 ლარი შეადგენს პირის საშუალო ხელფასის ორმაგზე მეტს. თუმცა თუ მოსარჩელეების მადლენა ჩილაჩავასა და ანა ბდეიანის შემოსავალს შევადარებთ, არათუ ორმაგი, არამედ ყოველთვიური შემოსავლის მინიმუმ ათმაგ ოდენობაზეა საუბარი.

გარდა ამისა, თუკი მას სხვა ადმინისტრაციულ სახდელებს შევადარებთ აშკარაა, რომ უფრო მძიმე გადაცდომებისათვის, რომლის შედეგად შესაძლოა მესამე პირების, მომხმარებლების ჯანმრთელობა (და არა გადაადგილების უფლება, ისე როგორც გზის გადაკეტვის დროს) დაზიანდეს, ჯარიმდება 50 და 100 ლარით. მაგალითად, იმავე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 43¹ მუხლის მიხედვით „საზოგადოებრივი მნიშვნელობის დაწესებულებებში ესთეტიკური და კოსმეტიკური პროცედურების წარმოებისას ინფექციების პრევენციისა და კონტროლის სანიტარიული ნორმების შეუსრულებლობა − გამოიწვევს ფიზიკური პირის/მცირე ბიზნესის სტატუსის მქონე პირის დაჯარიმებას 50 ლარის ოდენობით, ხოლო იურიდიული პირისა − 100 ლარის ოდენობით. ამ შემთხვევაში საფრთხე ემუქრება ადამიანის ჯანმრთელობას და ზოგიერთი ვირუსის შემთხვევაში, სიცოცხლესაც კი, თუმცა სამართალდამრღვევი იხდის ჯარიმას - 50-დან 100 ლარამდე. სადავო ნორმებით მიყენებული ზიანი კი, მაგალითად გზის გადაკეტვა, ამასთან შედარებით მინიმალურად აფერხებს გადაადგილებას. ხოლო სახის დაფარვის შემთხვევაში, პოლიციელს შეუძლია, მარტივი მოთხოვნით მოახდინოს პირის იდენტიფიცირება და ამგვარად აღმოფხვრას გაუგებრობა. ამ ქმედებით, მესამე პირები საერთოდ არ ზიანდებიან. ან მაგალითად, მუხლი 59² მე-4 პუნქტი “ბირთვული და რადიაციული საქმიანობის ლიცენზიის ფარგლებში რადიაციული უსაფრთხოების მოთხოვნების დარღვევის გამო მუშაკის ან/და სამედიცინო დასხივების დროს პაციენტის დაუსაბუთებელი დასხივება – გამოიწვევს დაჯარიმებას 1 000 ლარის ოდენობით”. აღსანიშნავია, რომ არამხოლოდ ადამიანის დაზიანების, დასხივების და. აშ. არამედ ასევე ქვეყნის ეკოლოგიური სიმდიდრის, სახელმწიფო ტყის მიწაზე ხე-ბუჩქნარისა და ტყის კულტურების მოსპობა ან დაზიანება, ტყის სანერგესა და პლანტაციაში ნათესების ან ნერგების მოსპობა ან დაზიანება, რამაც შეიძლება მათი ზრდის შეწყვეტა გამოიწვიოს შედეგად, ჯარიმდება 500 ლარის ოდენობით (ამავე კოდექსის 64 მუხლი). იგივეა ჯარიმის ოდენობა „წითელი ნუსხით“ დაცული მცენარეთა სახეობების ბუნებრივი გარემოდან ამოღებაზე საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებით დადგენილი მოთხოვნების შეუსრულებლობაზე (მუხლი 66⁵) ან მაგალითად იმავე კოდექსის 166¹ მუხლით გათვალისწინებული სახდელი სექსუალური შევიწროებისათვის. საზოგადოებრივ ადგილებში პირის მიმართ, არასასურველი სექსუალური ხასიათის ქცევა, რომელიც მიზნად ისახავს ან/და იწვევს მისი ღირსების შელახვას და ქმნის მისთვის დამაშინებელ, მტრულ, დამამცირებელ, ღირსების შემლახველ ან შეურაცხმყოფელ გარემოს, − გამოიწვევს დაჯარიმებას 300 ლარის ოდენობით, ხოლო სამართალდარღვევის, სამართალდამრღვევისათვის წინასწარი შეცნობით არასრულწლოვნის, ორსულის, უმწეო მდგომარეობაში მყოფის, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიმართ ან არასრულწლოვნის თანდასწრებით ჩადენა − გამოიწვევს დაჯარიმებას 500 ლარიდან 800 ლარამდე ოდენობით. ამ სახდელის ინტენსიურობის წარმოსაჩენად შეიძლება დასახელდეს სხვა, არაერთი ნორმა, თუნდაც საგზაო წესების დარღვევა და ა.შ. რომლებიც, გაცილებით დაბალ სახდელს ითვალისწინეს. მაგალითად, ამავე კოდექსის 116-ე მუხლის მიხედვით სატრანსპორტო საშუალების ალკოჰოლური სიმთვრალის მდგომარეობაში მართვა, თუ მძღოლის სისხლში ეთანოლის შემცველობა აღმოაჩნდა, (რაოდენობის მიხედვით) გამოიწვევს სატრანსპორტო საშუალების მართვის უფლების 6 თვიდან 1 წლამდე შეჩერებას. პირველ შემთხვევაში არანაირი ფულადი ჯარიმა და მითუმეტეს პატიმრობა არ არის გათვალისწინებული, მაშინ როცა ნასვამი მძღოლის გაცილებით უფრო დიდ საფრთხეს უქმნის საზოგადოებას (და ამაზე მეტყველებს სტატისტიკა) ვიდრე მშვიდობიანი აქციაზე პირბადით მყოფი პირი, ან პროტესტის გამოხატვის მიზნით სავალ გზაზე მშვიდობიანად მდგომი პირი.

მართალია დასახელებული ნორმების კონსტიტუციურობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია, თუმცა, მათ აქვთ „კონსტიტუციურობის პრეზუმცია“.

სასამართლოსთვის ნათელი უნდა იყოს, რომ სავალი გზის გადაკეტვის ან მშვიდობიანი შეკრებისას სახის დაფარვისათვის 15 დღემდე პატიმრობა და 5000 ლარი ჯარიმა, მისი ბლანკეტურებისა და არაპროპორციული სიმკაცრიდან გამომდინარე, პირზე, არის იმაზე გაცილებით ინტენსიური ზემოქმედებაა, ვიდრე ეს კანონმდებლობით სხვა უფრო საფრთხის შემცველ შემთხვევებში არის გათვალისწინებული. გარდა ამისა, ამგვარი მიდგომა სცდება ადმინისტრაციული სახდელის მიზანს. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 23-ე მუხლი ადმინისტრაციული სახდელის მიზნებს განსაზღრავს, როგორც „პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით“.

გასათვალისწინებელია ვენეციის კომისიის დასკვნა[3] (ვენეციის კომისიის მოსაზრება- ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და შეკრებებისა და დემონსტრაციების შესახებ კანონში ცვლილებების შეტანის შესახებ), რომელიც მკვეთრად უარყოფითად აფასებს ფულადი ჯარიმის გაათმაგებას „არსებობს შეშფოთების საფუძველი ფულადი სანქციების მნიშვნელოვან ზრდასთან დაკავშირებით. ზოგიერთ შემთხვევაში, სასჯელები ათჯერ გაიზარდა. მაგალითად, 174¹ მუხლი (შეკრების ორგანიზებისა და ჩატარების წესების დარღვევა) ითვალისწინებს ათჯერ გაზრდილ სასჯელებს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების ფართო სპექტრისთვის, რომლებიც გამომდინარეობს შეკრებების შესახებ კანონის მე-9, მე-11 და მე-11¹ მუხლების დარღვევიდან (500 ლარიდან 5000 ლარამდე შეკრების მონაწილეებისთვის).“ (პარაგრაფი 48).

ვენეციის კომისია, განიხილავს რა საქართველოს სოციალურ მონაცემს, და აფასებს ფულადი ჯარიმის ნომინალურ სიდიდეს, მისი აზრით „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევების კოდექსში ცვლილებებით გათვალისწინებული ჯარიმები საკმაოდ მაღალია და, შესაბამისად, მათ აქვთ შემაკავებელი ეფექტი საჯარო შეკრებებში მონაწილეობის ან ორგანიზების მსურველ პირებზე, რაც მიუთითებს მშვიდობიანი შეკრების უფლების არაპროპორციულ შეზღუდვაზე“. (პარაგრაფი 49)

რეკომენდაციას აძლევს კანონმდებელს, რომ ფინანსური ჯარიმები უნდა იყოს დანაშაულის პროპორციული და ითვალისწინებდეს დამრღვევთა სოციალურ-ეკონომიკურ კონტექსტს. მცირე დანაშაულისთვის, რომელიც არ ემუქრება საზოგადოებრივი წესრიგის ან სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების მნიშვნელოვან ზიანს ან დაზიანებას, სასჯელი შესაბამისად, უნდა იყოს დაბალი და იგივე, რაც შეკრებებთან დაუკავშირებელი მცირე დანაშაულისთვის არის განსაზღვრული. მცირე არაძალადობრივი ადმინისტრაციული დარღვევების შემთხვევებში, შესაძლოა შეუსაბამო იყოს შეკრების მონაწილეებისთვის ან ორგანიზატორებისთვის რაიმე სანქციის დაკისრება (პარაგრაფი 50). ამიტომ, ვენეციის კომისია რეკომენდაციას იძლევა, გადაიხედოს ჯარიმების გაზრდის აუცილებლობა და თუ ეს აუცილებლად ჩაითვლება, ჯარიმები ჰარმონიზდეს ამ პრინციპებთან, ქვეყანაში არსებული ეკონომიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით და სათანადო ბალანსის დაცვით საჯარო შეკრებების მონაწილეებისა და ორგანიზატორების ინტერესებს შორის, თავისუფლად განახორციელონ თავიანთი უფლებები, და სახელმწიფოს ლეგიტიმურ ინტერესს შორის, დააწესოს სანქციები და თავიდან აიცილოს უკანონო ქმედებები. (პარაგრაფი 50).

2. სახელწმიფო მიერ პირის მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემთხვევაში განსაკუთრებით ხაზგასმით უნდა გამოიყოს. როგორც ეს ხელისუფლების, პოლიტიკური თანამდებობის პირების ზეპირ[4] ან წერილობით[5] განცხადებებში, ისე განმარტებით ბარათში არის ასახული, რომ შეუსაბამოდ მაღალ ჯარიმას მინიჭებული აქვს პრევენციული ფუნქცია, რათა სახელმწიფო უსაფრთოხება იყოს დაცული. თუმცა აქ უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ღირსების უფლება კონსტიტუციური სისტემის ცენტრში აქცევს ადამიანს, ხოლო სასჯელისთვის მხოლოდ პრევენციული ფუნქციის მინიჭება განაპირობებს კონკრეტული პირის ინსტრუმენტალიზაციას. ასეთი პირი იღებს სამართლის ობიექტის სტატუსს, რასაც შესაძლოა შეეწიროს პირის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები. შესაბამისად ცხადია, რომ არაპროპორციული სასჯელის მიზანი არის არა კონკრეტულად ინდივიდების სამართალდარღვევის აღმოფხვრა, არამედ მათი სამართლის ობიექტად გამოყენება და სხვა იმ მოქალაქეების დაშინება, რომლებიც გადაწყვეტენ მათი შეკრების უფლების რეალიზებას. შესაბამისად, სანქცია ემსახურება მხოლოდ სამართალდარღვევის პრევენციას და იყენებს პირებს ამ პრევენციის შიშველ ობიექტებად. მიუხედავად იმისა, რამდენი ხნით გადაკეტა გზა, იდგა თუ არა უკვე გადაკეტილ გზაზე, ტროტუარიდან თუნდაც 20 სანტიმეტრის დაშორებით, და თუნდაც 2-3 წუთი, რამდენად ჰქონდა დაფარული სახე, იყო ეს სიცივის, გაციების გამო, გამიზნულად თუ შემთხვევით. სწორედ აქედან გამომდინარე ნორმის ფორმულირება, ისე როგორც მისი პრაქტიკაში გამოყენება ადასტურებს, რომ განსაზღვრული სანქცია არის ადამიანის, ინდივიდის ობიექტად გამოყენება და იგი არღვევს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს, და გამომდინარე სასამართლო პრაქტიკიდან, ამავე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ადამიანის ღირსებას. ისე როგორც ამას საკონსტიტუციო სასმართლო თავის პრაქტიკაში აღნიშნავს: სახელმწიფო საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-17).

ამავე მიდგომას ადასტურებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო თავის პრაქტიკაში. საქმეზე Mikhaylova v. Russia no.46998/08, 19/11/2015, სადაც სახდელის სახედ გათვალისწინებული იყო 1000 რუბლამდე ჯარიმა, სასამართლომ განმარტა, რომ, როცა სანქცია გამიზნულია არა მხოლოდ ზიანის მატერიალური ანაზღაურებისთვის, არამედ, ძირითადად, სადამსჯელო და შემაკავებელი ბუნებისაა, უკვე საკმარისია სასამართლოსთვის, კონვენციის მიზნებისთვის პასუხისმგებლობა სამართალდარღვევისათვის, სისხლისსამართლებრივ ბუნებად მიიჩნიოს და შესაბამისად მიუდგეს მის განხილვას (პარ. 64-65). სასამართლომ ამავე საქმეზე, სამართლიან სასამართლოზე მსჯელობისას, რაც, მოსარჩელის განმარტებით, მისთვის უფასო საადვოკატო მომსახურების უფლების არარსებობაში გამოიხატა, განმარტა, რომ მართალია, 1000 რუბლი საკმაოდ მცირე ოდენობის თანხაა, თუმცა მოსარჩელის წინააღმდეგ წარმოებული პროცედურები პირდაპირ უკავშირდებოდა მის მიერ გამოხატვის, შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლებით სარგებლობას. შესაბამისად, სასამართლო ვერ უგულებელყოფდა, რომ მოსარჩელის შემთხვევაში, სასწორზე ცოტა რამ იდო (პარ. 99). საქმეზე Balsytė-Lideikienė v. Lithuania no.72596/01, 04/11/2008, სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი თავად უთითებდა, რომ ადმინისტრაციული სახდელი მიზნად ისახავს სამართალდამრღვევის დასჯას და ხელმეორედ ჩადენისგან გადათქმევინებას (პარ. 58).

საბოლოოდ, უნდა აღინიშნოს რომ ნორმა არის ბლანკეტური და ჯარიმა არის ფიქსირებული 5000 ლარი და არა მაგალითად 5000 ლარამდე. რაც მოსამართლეს ართმევს შესაძლებლობას გაითვალისწინოს ინდივიდუალური გარემოებები, ამით პასუხისმგებლობის ინდივიდუალიზაციის პრინციპიც ირღვევა.

1.2.2. დედის მიმართ რომელსაც ჰყავს 12 წლამდე ასაკის ბავშვი - 5000 ლარის შეფარდების არაკონსტიტუციურობის საკითხი

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174 პრიმა მუხლის მე-10 ნაწილის თანახმად, შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევისათვის კოდექსის 32-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სამართალდამრღვევს დაეკისრება ჯარიმა 5 000 ლარის ოდენობით, ხოლო თუ იმავე შემთხვევაში სამართალდამრღვევი ორგანიზატორია − 15 000 ლარის ოდენობით. კოდექსის 32-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ითვალისწინებს რომ ადმინისტრაციული პატიმრობას არ შეიძლება შეეფარდოს ორსულ ქალს, დედას, რომელსაც ჰყავს 12 წლამდე ასაკის ბავშვი, 18 წლის ასაკს მიუღწეველ პირს, მკვეთრად ან მნიშვნელოვნად გამოხატული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს. ამ მუხლის შესაბამისად, მოსარჩელე ანა ბდეიანს, რომელსაც ჰყავს 3 არასრულწლოვანი შვილი, დაეკისრა 5000 ლარი ჯარიმა.

საქართველოს კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს დედა- შვილის მჭიდრო კავშირის დასაცავად ბავშვის მცირეწლოვნების დროს. კონსტიტუციის 30-ე მუხლის მე-2 პუნქტი აკისრებს კანონმდებელს არათუ განსაკუთრებულ ნეგატიურ, არამედ პოზიტიურად ვალდებულებას. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი გუგავა, კახაბერ ძაგანია და თამარ ჯანგირაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მიღებულ განჩინებაში განაცხადა: „ნებისმიერი საკანონმდებლო ცვლილება, ადამიანის შრომითი უფლებების მოწესრიგების დარგში, უნდა პასუხობდეს სახელმწიფოს კონსტიტუციურ პასუხისმგებლობას, სახელმწიფო ამ მიმართებით, განსაკუთრებით კი ოჯახის კეთილდღეობისათვის ხელის შეწყობისა და დედათა და ბავშვთა უფლებების დაცვის მიზნით, მაქსიმალურ ძალისხმევას უნდა მიმართავდეს, რათა საკანონმდებლო ცვლილებებმა არ გამოიწვიოს ადამიანთა უფლებრივი მდგომარეობის უკიდურესად გაუარესება“. სადავო ნორმა კი, სამის არასრულწლოვანი შვილის დედას (რომელიც შვილების აღზრდის გამო არ მუშაობს, და არ გააჩნია შემოსავალი), რომელიც სასამართლოს დადგენილების მიხედვით 25 წუთის განმავლობაში გამოხატავდა პროტესტ გზის სავალ ნაწილზე, 5 000 ლარით აჯარიმებს.

დასახელებულ შემთხვევაში, მოსარჩელე განსაკუთრებით მოწყვლადია. კანონმდებლით და კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმის პრაქტიკით დარღვეულია არამხოლოდ მშობლის, დედის უფლება, არამედ მისი შვილების საარსებო მატერიალური რესურსი საფრთხის ქვეშაა.

შესაბამისად, მოსარჩელე ანა ბდეიანის მიმართ სადავო ნორმა განსაკუთრებულად არაჰუმანურ მოპყრობას, ღირსების შემლახველ სასჯელს ითვალისწინებს, რაც არის უხეში ჩარევა მისი კონსტიტუციით გარანტირებულ ღირსების უფლებაში.

1.2.3. 15 დღემდე პატიმრობის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

სარჩელის ამ ნაწილში განხილული იქნება, რამდენად არის მოქმედი კანონმდებლობით განსაზღვრული სახის დაფარვისა და სავალი გზის გადაკეტვისთვის 15 დღემდე პატიმრობა კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მეორე პუნქტის შესაბამისი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული ტესტის მიხედვით, უნდა დადგინდეს რამდენად არის შეკრება/მანიფესტაციის დროს, სახის დაფარვა და სავალი გზის გადაკეტვისთვის დაწესებული 15 დღემდე პატიმრობა, დასახელებული სამართალდარღვევის მიზნებისათვის 1. ინტენსიური; 2. არაპროპორციულად ხანგრძლივი; 3. წარმოადგენს თუ არა პირისახელმწიფოსათვის „მიზნის მიღწევის საშუალებას, (შიშველ ობიექტს); 4. აქვს თუ არა მოწესრიგების თვითნებური ხასიათი.

1. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია შეფასდეს თუ რამდენად ინტენსიურია კონკრეტული მოქმედების, სამართალდარღვევის გამო პირის დასჯა. ინტენსივობის გასაზომად სამართლებრივი სახელწმიფოს მოქმედება, როგორც სტანდარტი უნდა იქნეს აღებული. ასეთ სტანდარტს თვით საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს თავისი პრაქტიკით. “სამართლებრივ სახელმწიფოში ხელისუფლება შეზღუდულია უპირობო ვალდებულებით, ადამიანის თავისუფლებაში (მის ნებისმიერ უფლებაში) ჩაერიოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს გარდაუვალია და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს ობიექტურად აუცილებელია. ასეთია ნებისმიერი სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციური წესრიგი. ბუნებრივია, რომ სახელმწიფო ამ ვალდებულებით განსაკუთრებით შეზღუდულია პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შექმნისას და გამოყენებისას. ასეთი კანონმდებლობა თავისთავად ხასიათდება ადამიანის თავისუფლებაში ინტენსიური ჩარევის კანონზომიერებით. ამიტომ ასევე კანონზომიერია ამ პროცესში სახელმწიფოს მომეტებული სიფრთხილის აუცილებლობა, რადგან სამართალი დაკარგავს თავის ფუნქციას, თუ ადამიანები დაისჯებიან ამისათვის შესაბამისი და აუცილებელი საფუძვლის გარეშე. ... ასევე ცხადია, რომ არ შეიძლება სამართლის ჰუმანურობის ფუნქციის უგულებელყოფა, რადგან ის ხელს უწყობს არა მხოლოდ თავად სამართლის, არამედ საზოგადოების პროგრესულ განვითარებას. შესაბამისად, სამართლის ჰუმანურობის მიღწევა და ამ გზით მისი განვითარება მუდმივი მიზანია, რომლის ხელშეწყობა და უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა, თუმცა, ბუნებრივია, იმ ზღვრამდე, ვიდრე ეს არ დაუპირისპირდება სამართლისა და კანონის სხვა მიზნებსა და ძირითად ფუნქციას. ... ადამიანებს უნდა შეეძლოთ, ისარგებლონ საზოგადოების და სამართლის განვითარების, პროგრესული, ჰუმანური აზროვნების პოზიტიური შედეგებით. პირმა პასუხი უნდა აგოს რეალურად საზოგადოებრივად საშიში ქმედების ჩადენისთვის, ამასთან, იმ წესითა და ფარგლებში, რაც ობიექტურად აუცილებელი და საკმარისია კონკრეტული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების მიზნების მისაღწევად” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-62-64). სწორედ სამართლის/კანონის ფუნქციების თანაარსებობა და მათი მიზნების თანაბრად დაცვა განაპირობებს პასუხისმგებლობის ფარგლებსა და შინაარსს.

სასამართლოს მიერ შემოთავაზებულ ინტენსივობის სტანდარტს, რომელიც ადგენს ა) ჩარევას გარდაუვალი ობიექტური აუცილებლობის გარეშე, ბ) ჰუმანურობის ფუნქციის უგულებელყოფით. პროტესტის გამოხატვისას სახის დაფარვისთვის, და ასე გზის გადაკეტვისთვის 15 დღემდე პატიმრობა, გამოყენებულია როგორც სასჯელის/სახდელის უკიდურესად მძიმე ზომა. როცა პირის ქმედება, რომელიც ემსახურება საკუთარი გამოხატვის კონსტიტუციურ უფლებას, არ აყენებს ზიანს არც თანამოქალაქეებს და არც სხვა რომელიმე სამართლებრივ სიკეთეს მისი პატიმრობით დასჯა, გამოირჩევა მაღალი ინტენსივობით - რადგან არ არსებობს რაიმე გარდაუვალი აუცილებლობა და ამასთანავე კანონი კარგავს ჰუმანურობის ფუნქციას, რადგან იგი შურისძიებაზე და დასჯაზეა ორიენტირებული. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია, რომ 15 დღემდე პატიმრობა, კანონის ცვლილებებამდე უკიდურეს ზომად განიხილებოდა და მოსამართლეს შეეძლო შეერჩია 5000 ლარი ჯარიმა ან 15 დღემდე პატიმრობა, რაც უკვე მზღუდავი იყო, თუმცა მოქმედი რედაქციით, ჯარიმა საერთოდ აღარ არის შემოთავაზებული. მოსამართლეს აქვს მხოლოდ ორი ალტერნატივა: ან სრულად გაათავისუფლოს პასუხისმგებლობისგან, ან გამოიყენოს პატიმრობა. შუალედური გადაწყვეტილების მიღება მას არ შეუძლია. ნორმა, პირდაპირ უალტერნატივოდ უკიდურეს ღონისძიებას განიხილავს, რაც კიდევ უფრო ზრდის ჩარევის ინტენსივობას.

2. არაპროპორციული ხანგრძლივი. ტესტის ამ ნაწილში აუცილებელია ნათლად ითქვას, რომ სასჯელის ზომა არათუ არაპროპორციულად ხანგრძლივი, არამედ არსობრივად - პატიმრობის მძიმე ინტენსივობის გათვალისწინებით მიუღებელია, ისეთი ქმედებისათვის, როგორიცაა კონსტიტუციით დაცული შეკრების უფლების გამოხატვისას სახის დაფარვის და გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვის გამო.

საპატიმრო სასჯელების კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან შესაბამისობის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ: „თავისუფლების აღკვეთა წარმოადგენს რა ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის უმკაცრეს ფორმას, ზოგადად სახელმწიფოს პოლიტიკა უნდა იყოს მისი უკიდურეს შემთხვევაში გამოყენებაზე ორიენტირებული. ამასთან, უნდა იგულისხმებოდეს არა მხოლოდ მოსამართლის მიერ მისი ასეთი მიდგომით გამოყენება, არამედ კანონის დონეზეც ამა თუ იმ ქმედებისთვის სასჯელის სახით პატიმრობის მხოლოდ იმ შემთხვევაში გათვალისწინება, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია ქმედების სიმძიმის, გამოწვევადი საფრთხეების, დანაშაულის ჩადენის კონკრეტული გარემოებების, დამნაშავის პიროვნების და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, როდესაც თუ არა საზოგადოებისგან პირის იზოლირება, შეუძლებელი იქნება მისგან პოტენციურად მომდინარე სხვა საფრთხეების განეიტრალება და სასჯელის მიზნების მიღწევა. ამასთან, მაშინაც კი, როდესაც პირის ქმედების რეგულირება აუცილებელია, თუ პასუხისმგებლობის სხვა ზომები/სახეები ობიექტურად საკმარისია კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის მიზნების მისაღწევად, კანონი უნდა უბიძგებდეს სამართალშემფარდებელს, სწორედ არასაპატიმრო ალტერნატივების გამოყენებისკენ“ ((საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II-96.)

სწორედ ამ მსჯელობიდან გამომდინარე, მოქმედი სადავო ნორმებით, რომელიც სახის დაფარვისა და გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვისთვის საპატიმრო სასჯელს ითვალისწინებს ვერ აკმაყოფილებს ღირსების ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევის ტესტის მეორე კრიტერიუმს და შესაბამისად არღვევს კონსტიტუციის უზენაეს ღირებულებას- ადამიანის ღირსებას.

3. მიზნის მიღწევის საშუალება. როგორც ზემოთ უკვე მსჯელობისას აღინიშნა, ზოგადად სასჯელის ერთ-ერთი მიზანი შეიძლება იყოს პრევენცია. თუმცა სასჯელის მიზანი, მხოლოდ ობიექტურად დანახული პრევენციაა, ასეთ შემთხვევაში ადამიანები, გამოყენებულნი არიან სამართლისათვის მიზნის მიღწევის „საპრევენციო“ საშუალებად. აღნიშნულის შესახებ მკაცრი ჩანაწერი გვხვდება, ვენეციის კომისიის მოსაზრებაში, რომელიც ეხება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და შეკრებებისა და დემონსტრაციების შესახებ კანონში ცვლილებების შეტანის შესახებ სადავო ნორმებს. ვენეციის კომისია კანონმდებელს პრევენციის შეფასების შესახებ აძლევს შემდეგ რეკომენდაციას: „პირველ რიგში, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი არ იძლევა ზოგადი პრევენციის პოლიტიკის გატარების უფლებას, რომელიც მიმართულია იმ პირის ან პირთა კატეგორიის წინააღმდეგ, რომლებსაც ხელისუფლება აღიქვამს, როგორც საშიშ პირებს ან უკანონო ქმედებების ჩადენისკენ მიდრეკილებს. იმისათვის, რომ ასეთი პრევენციული პატიმრობა გამართლებული იყოს მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად, ხელისუფლებამ დამაჯერებლად უნდა აჩვენოს, რომ შესაბამისი პირი, სავარაუდოდ, ჩართული იქნება კონკრეტული და სერიოზული დანაშაულის ჩადენაში. მეორეც, იმისათვის, რომ იყოს პროპორციული ისეთი სერიოზული ზომისა, როგორიცაა თავისუფლების აღკვეთა, კონკრეტული „დანაშაული“ ასევე უნდა იყოს სერიოზული ხასიათის, რომელიც საფრთხეს უქმნის სიცოცხლის და ფიზიკურ ხელშეუხებლობას ან იწვევს მნიშვნელოვან მატერიალურ ზიანს. [6]

ამასთანავე, ჩვენი აზრით მნიშვნელოვანია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწვეტილების მიღებისას გაითვალისწინოს ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 მოსაზრებები და რეკომენდაციების სადავო ნორმებთან დაკავშირებით.[7] რადგან ამ შეფასებით სადავო ნორმები სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს, მათი ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობასთან დაკავშირებით. ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 აზრით „სახის ნიღბებით ან სხვა საშუალებებით დაფარვის აკრძალვა, ასევე მკაცრი ადმინისტრაციული ან სისხლისსამართლებრივი სანქციები, უნდა იქნას ამოღებული ან გადაიხედოს სრულად.“ რადგან მას აქვს დამაშინებელი ეფექტი, და არ ემსახურება დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვის და შეკრების თავისუფლების დაცვას. სწორედ დამაშინებელი ეფექტი არის ის ფაქტორი, რომლის გამოც მოსარჩელეები აღიქვამენ თავს, მიზნის მიღწევის საშუალებად. ნათელია, რომ მოსარჩელეების მიმართ გამოყენებული სანქციები გამოიყენება სხვა, პროტესტის მქონე მოქალაქეების დასაშინებლად.

4. თვითნებური ხასიათი. სამართლებრივ სახელმწიფოში დაუშვებელია ძირითადი უფლებების თვითნებური შეზღუდვა. ქმედების თვითნებური ხასიათის შემოწმებისას მხედველობაშია მისაღები თუ რამდენად არის ქმედების მიზანი ადამიანის დამცირება, დაშინება ან შეურაცხყოფა. სწორედ ამის აკრძალვას ემსახურება საკონსტიტუციო კონტროლი, თავისუფლების უკანონო და თვითნებური შეზღუდვისაგან ადამიანის დაცვას. იგი ვერ შესრულდება საკონსტიტუციო სასამართლოს მხოლოდ ფორმალური ჩართულობით, რადგან ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევაზე პასუხისმგებლობა ამ დროს სწორედ სასამართლოზე გადადის. სადავო ნორმები არის საკანონმდებლო ორგანოს თვითნებობის გამომხატველი, კანონმდებლისთვის carte blanche-ის მინიჭება ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, და ხელისუფლების ადამიანის უფლებათა ბოჭვას. ყოველგვარი სერიოზული და გონივრული დასაბუთების გარეშე ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა საპატიმრო სარჩელით არის კანონმდებლის თვითნებური გადაწვეტილება. ეს წარმოაჩენს იმ რისკებს, რომელზეც საკონსტიტუციო სასამართლო ამ მუხლის განმარტებისას მსჯელობს. „ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს საფრთხე შეექმნება არა მხოლოდ მაშინ, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ყველა სანქციის სამართალდარღვევასთან შესაბამისობის შეფასებას დაიწყებს, არამედ მაშინაც, თუ სასჯელის სიმძიმის განსაზღვრა სრულად და უკონტროლოდ კანონმდებლის დისკრეციის იმედად დარჩება, რადგან დემოკრატიის გადარჩენას და შენარჩუნებას ხელს უწყობენ სწორედ კონსტიტუციური მექანიზმები, რომლებიც აბალანსებენ პოლიტიკურ ხელისუფლებას, ზღვარს უდებენ მის ძალაუფლებას, ხელს უშლიან მის თვითნებობას, ანეიტრალებენ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II 6).

დასკვნის სახით უნდა ითქვას, რომ სადავო ნორმა, რომელიც ითვალისწინებს 15 დღემდე პატიმრობას, შეკრება/მანიფესტაციის დროს სახის დაფარვის ან სავალი გზის გადაკეტვის გამო, პირდაპირ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტს და აქედან გამომდინარე პირველ პუნქტით დაცულ ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობას.

1.2.3. სახის დაფარვისთვის და სავალი გზის გადაკეტვის განმეორებით ჩადენისათვის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურობა

სარჩელის ამ ნაწილში განხილული იქნება, სახის დაფარვისთვის და სავალი გზის განმეორებით გადაკეტვისთვის, სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული დაკისრებული სანქცია (1 წლამდე პატიმრობა), კონსტიტუციის მე-9 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტის შესაბამისი.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 347-ე მუხლი თვალისწინებს შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების წესის დარღვევისთვის სისხლის სამართლებრივ სასჯელს. სადავო ნორმის პირველი ნაწილით საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის მე-9 ან მე-10 ნაწილით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისთვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირის მიერ იმავე ნაწილებით განსაზღვრული რომელიმე ქმედების ჩადენა − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე. ხოლო მეორე ნაწილი ადგენს, რომ იგივე ქმედება, ჩადენილი არაერთგზის, − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე“.

ჩვენი კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული ნორმების შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გამოიყენოს „argumentum a minori ad maius“ პრინციპი. რომელიც სამართალში დამკვიდრებულ მიდგომას წარმოადგენს და გულისხმობს რომ თუკი კონკრეტული ნორმა, არაკონსტიტუციურია, მაშინ იმავე ქმედებისთვის, დაცულ უფლებაში, კანონმდებლის კიდევ უფრო ინტენსიური ჩარევა, თავისთავად - მით უფრო- არაკონსტიტუციურია. ამგვარ მიდგომას იყენებს მაგალითად ჩეხეთის[8] და პოლონეთის[9] საკონსტიტუციო სასამართლოები.[10] ასევე სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა სასამართლო, რომელიც და მას ასახელებს როგორც „a fortiori“ როგორც “მით უფრო”. საქმეში Oğur v. Turkey (N 21594/93, 20.05.1999.) სასამართლო აზრით, სახელმწიფოს გარკვეული დაცვის ვალდებულებები („positive obligations“) a fortiori, მით უფრო, ვრცელდება მაშინ, როცა გარემოებები უფრო სერიოზულია. ასევე, საქმეზე Lucà v. Italy, (33354/96, 2001 (Serie II) („ECHR 2001 II“). ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ გამოიყენა „a fortiori“ არგუმენტი მაშინ, როცა აფასებდა სასამართლო პროცესის დარღვევების სიმძიმეს. სასამართლომ დაასკვნა, თუ ერთი კონკრეტული პროცედურული დარღვევა უკვე იმდენად მძიმეა, რომ არღვევს სამართლიანი სასამართლო განხილვის პრინციპს, მით უფრო (a fortiori) დარღვევად უნდა ჩაითვალოს უფრო სერიოზული პროცედურული შეცდომა/დარღვევა. ე.ი. უფლებაში ჩარევა, თუ შედარებით ნაკლებად მზღუდავი სასჯელით ხდება, მაშინ უფრო მძიმე ჩარევა „მით უფრო“ დარღვევა იქნება.

შესაბამისად, ამ მსჯელობის ლოგიკით, თუკი გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვისთვის და სახის დაფარვისათვის 5 000 ლარიანი, ბლანკეტური ჯარიმა, და ისე როგორც ამავე ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისთვის 15 დღემდე პატიმრობა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლით აღიარებულ და დაცულ სიკეთეს, მითუფრო არაკონსტიტუციურია შესაბამისი ქმედების განმეორებისათვის სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, რომელიც ითვალისწინებს პირველი ნაწილით 1 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას და მეორე ნაწილით 2 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას.

მიუხედავად ამ დამკვიდრებული სამართლებრივი მეთოდოლოგიით ხელმძღვანელობისა, საჭიროა განიმარტოს თუ რატომ ერევა სადავო ნორმები უკიდურესად უხეშად ადამიანის ღირსების უფლებაში.

ამ შემთხვევაში, ისე როგორც წიქარიშვილის საქმეზე, სასამართლომ მხოლოდ უნდა გასცეს პასუხი კითხვას, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის არაპროპორციული სასჯელის დაწესება/გამოყენება შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს არაჰუმანურ, სასტიკ, ადამიანის ღირსების შემლახველ სასჯელად. აღნიშნულისთვის სასამართლო იყენებს თავისსავე დამკვიდრებულ ტესტს. სასამართლომ ამ საქმეში ძალიან კარგად დაასაბუთა თუ რატომ და რა შემთხვევაში უნდა იმსჯელოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სისხლის სამართლებრივ სასჯელების პროპორციულობის შესახებ. სასამართლომ განაცხადა რომ იგი„ ვალდებულია, შეაფასოს სასჯელთა პოლიტიკა იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც მისი შედეგი ადამიანის ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო სასჯელის ყველა ზომის კონსტიტუციურობაზე პოტენციურად მსჯელობაუნარიანია. ასეთი მიდგომა დაარღვევდა ბალანსს სასამართლოს და კანონმდებლის კომპეტენციებს შორის, შექმნიდა ცდუნებას, მართლმსაჯულებამ ჩაანაცვლოს კანონმდებელი. თუმცა ამ სფეროში შესვლისას სასამართლოს სიფრთხილე უსაფუძვლო და უადგილო გახდება, როდესაც სასჯელის ზომა აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციულია. სასამართლო უფლებამოსილია და ვალდებულიც, შეაფასოს იმ სასჯელთა კონსტიტუციურობა, რომელთა არაადეკვატურობის, არაპროპორციულობის დონე მნიშვნელოვან ხარისხს აღწევს, დისბალანსი მკაფიოდ, მკვეთრად გამოხატულია. რადგან ასეთ შემთხვევაში სასჯელი სცდება თავის მიზნებს და გაუმართლებლად ზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II 34).

1. ინტენსიურობა და ხანგრძლივობა. სისხლის სამართლებრივი სასჯელი არის ყველაზე მკაცრი ზომა ქმედებისთვის, და შესაბამისად იგი მხოლოდ მაშინ შეიძლება გამოყენებული იქნეს, როცა სხვაგვარად დანაშულთან ბრძოლა, ან მისი აღმოფხვრა შეუძლებელია. შესაბამისად სამართლის ამ სფეროში კანონმდებელი განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა გამოირჩეოდეს. თუ სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისთვის განმსაზღვრელი, ამოსავალი არის ის განსაცდელი, ტკივილი, სტრესი, რასაც განიცდის ადამიანი, ამასთან, როდესაც სახელმწიფოს ასეთი დამოკიდებულება იწვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებაში/უფლებებში ჩარევის ისეთ ინტენსივობას, რომელიც აშკარად სცდება კონსტიტუციით უფლებაში ჩარევისთვის მკაცრად დასაშვებ ფარგლებს, მაშინ შეუძლებელია, რომ არაადამიანურ მოპყრობად და სასჯელად არ იქნეს მიჩნეული ადამიანისთვის თავისუფლების აღკვეთა მაშინ, როდესაც ამისთვის საფუძველი და, შესაბამისად, საჭიროება არ არსებობს საერთოდ, ან, როდესაც თავისუფლების აღკვეთის კონკრეტული ვადა აშკარად არაპროპორციულია ჩადენილი ქმედებისთვის საკმარისი პასუხისმგებლობის მიზნების მისაღწევად. სამართლებრივ სახელმწიფოში სისხლის სამართლის - ქმედების კრიმინალიზაციისა და მისი დასჯადობის ფუნქცია მხოლოდ მაშინაა წარმატებული, როდესაც ის გამოიყენება, როგორც ultima ratio. საზოგადოების და ადამიანის ინტერესების დასაცავად სისხლისსამართლებრივი ნორმები უნდა გამოიყენებოდეს, როგორც უკიდურესი საშუალება, როდესაც ამოწურულია სამართლებრივ სიკეთეთა დაცვის არასისხლისსამართლებრივი საშუალებები. ამ პროცესის წარმატებულობას უზრუნველყოფს ხელისუფლების მხრიდან შემდეგი პირობების კუმულაციურად დაკმაყოფილება: ა)კანონით დანაშაულად მხოლოდ ისეთი ქმედების მიჩნევა, რომელიც უმართლობის ხარისხის იმ მომეტებული რისკების მატარებელია, რომელთა განეიტრალება და ამ გზით საზოგადოების და ადამიანების დაცვა ობიექტურად სისხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება; ბ)კანონითვე კრიმინალიზებული ქმედებისთვის პასუხისმგებლობის პროპორციული ზომის გათვალისწინება. სასჯელი, როგორც ერთგვარად სოციალური კონტროლის მექანიზმი, სახელმწიფო იძულების ყველაზე მკაცრი ღონისძიებაა, ამიტომ კონკრეტული ქმედებისთვის სასჯელის დაწესებისას კანონმდებელი შეზღუდულია იმის დემონსტრირების ვალდებულებით, რომ სასჯელის მის მიერ შერჩეული ღონისძიება არის ეფექტური და პროპორციული; გ)კანონმდებლის მიერ სასამართლოს აღჭურვა შესაძლებლობით, გადაწყვეტილება მიიღოს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ქმედების სიმძიმის, დამნაშავის პიროვნების, ყველა ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით; დ)სასამართლოს მიერ ზემოაღნიშნული ინსტრუმენტების სწორად და სამართლიანად გამოყენება. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბერის გადაწყვეტილება №1/4/592 საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II 34).თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს ტესტის მიხედვით სახის დაფარვა და სავალი გზის გადაკეტვა, თუნდაც განმეორების შემთხევაში არ შეიძლება მიჩნეული იქნეს სისხლის სამართლებრივ ქმედებას. რადგან 1. პირი ახორციელებს მხოლოდ მის კონსტიტუციურ უფლებას და მას არ აქვს ბოროტი განზრახვა. არ შეიძლება მშვიდობიანი პროტესტის გამოხატვისას უბრალოდ სახის დაფარვა, რომელიც ადგილზევე შეიძლება აღმოიფხვრას, იმით რომ სამართალდამცველმა სთხოვოს პროტესტის მონაწილეს პირბადის მოხსნა, და ეს ქმედება თუნდაც განმეორებით მოხდეს, პირი მიეცეს სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობაში და ის 1 წლამდე ან ზოგიერთ შემთხვევაში 2 წლამდე პატიმრობით დაისაჯოს. ასევე, პროტესტის ერთ ერთი ფორმა, რომელიც სავალი გზის გადაკეტვას მოაზრეებს, არ არის ისეთი სიმძიმის დანაშაული რომელიც აზიანებს რაიმე უფრო მნიშვნელოვან ღირებულებას, და ამ ასეთი მოქმედებისთვის ისეთი ხანგრძლივი სასჯელი იქნება გამოყენებული როგორიც არის 1 ან 2 წელი პატიმრობა. 2. კანონი ახდენს ისეთი ქმედების კრიმინალიზებას რომელიც თავისი არსით არ არის კრიმინალი. და თვითონვე აწესებს ისეთ მაღალ სასჯელს რომელიც აბსოლუტურად არაპროპორციულია. 3. პატიმრობა, არის ბლანკეტური სასჯელი, და მოსამართლეს არ აძლევს შესაძლებლობას, რომ გადაწვეტილება მიიღოს პიროვნების, ინდივიდის შესაბამისი სასჯელი, სისხლის სამართლით კოდექსი ითვალიერებს სასჯელის სხვა ფორმებსაც, თუმცა კანონმდებელმა ყველაზე უფრო მკაცრი შეარჩია, რაც ადასტურებს იმას, რომ მას სურს ახალგაზრდების დასჯა და არა მათზე ინდივიდუალურად მორგებული სასჯელის შეფარდება. ეს კი სცდება სასჯელის მიზნებს, რომელიც თანამედროვე სამართლებრივ სახელწმიფოში შეიძინა სისხლის სამართლებრივმა სასჯელმა. 4. კანონმდებელი „აიძულებს“ სასამართლოს რომ იყოს სადამსჯელო ორგანო და მოსამართლეს არ უტოვებს შესაძლებლობას რომ პირს შეუფარდოს სხვა, მისთვის უფრო შესაბამისი სასჯელი. თუმცა, ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ პატიმრობის გარდა, სხვა ნებისმიერ სისხლის სამართლებრივ სასჯელსაც რომ ითვალისწინებდეს ნორმა, ამ სადავო ქმედებისათვის, ის არაკონსტიტუციური იქნებოდა, რადგან მშვიდობიან საპროტესტო აქციაზე პირბადის ტარება ან სახის დაფარვა, ისე როგორც მცირე დროით გზის გადაკეტვა არ შეიძლება იყოს სისხლის სამართლებრივად დასჯადი ქმედება.

დაკავების, პატიმრობის სიმძიმეზე ასევე განაცხადა ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑-მა თავის დასკვნაში. “დაკავება უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ მაშინ, როდესაც არსებობს სერიოზული (მძაფრი) საჭიროება სერიოზული დანაშაულის აღკვეთისათვის და როდესაც დაკავება აბსოლუტურად აუცილებელია (მაგ. ძალადობრივი ქცევის გამო).[11]

2. ადამიანის ობიექტად გამოყენება. მოსარჩელეები არიან აქტიური ადამიანები, რომლებიც ჩართულნი არიან საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. დიდი ალბათობით ისინი, ისე როგორც სხვა აქტიური თანამოქალაქეები საქართველოში, მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით შეეცდებიან გამოხატონ თავიანთი პოზიცია, ასევე შესაძლოა ეს მოხდეს პირბადით ან სავალ გზაზე დგომით. სადავო ნორმები კი არ აძლევს მათ უფლებას, თავისი შეხედულებისამებრ გამოხატონ პროტესტი, წინააღმდეგ შემთხვევაში მათ სისხლის სამართლებრივი პასუხიმგებლობა ემუქრებათ. როგორც უკვე ზემოთ აღინიშნა, აღნიშნული რეგულაცია არ ემსახურება არანაირ საზოგადოებრივ, სახელმწიფო ან საჯარო ინტერესს, ის არის მხოლოდ დაშინების მიზნით შექმნილი, ხოლო მოსარჩელეებს იყენებს დაშინების ობიექტად სხვათა მიმართ. შესაბამისად, იგი იჭრება საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეში და ახლო მომავალშივე უქმნის 1 წლამდე პატიმრობის საფრთხეს მოქალაქეებს. სწორედ ამ მიზეზით, კანონმდებელი თვითნებურად, ყველა საერთაშორისო სტრატეგიული პარტნიორის რეკომენდაციის და რჩევის მიუხედავად, მხოლოდ საკუთარ პარტიულ ინტერესებზე დაყრდნობით ზღუდავს მოსარჩელეთა უფლებებს.

დასკვნის სახით, კიდევ ერთხელ უნდა აღინიშნოს, რომ დასახელებული სადავო ნორმები წარმოადგენს უკიდურესად მძიმე ჩარევას ადამიანის ღირსების უფლებაში რადგან იგი არის კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალულ ქმედება და აქედან გამომდინარე აღვევს ამავე მუხლით დაცულ სიკეთეს, საქართველოს კონსტიტუციის ნორმა-პრინციპს, ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობას.

2. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ღირსების უფლების დარღვევას უკავშირებს სხვა ძირითად უფლებათა დარღვევას. “ღირსება... არ შეიძლება იქნეს განხილული, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები... ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31). „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრეს იმპერატივს, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინაააღმდეგ“, II-43).

თუმცა არამხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლო, არამედ ზოგადად მსოფლიოში დამკვიდრებული პრაქტიკა ღირსების უფლების განმარტებასთან დაკავშირებით. ადამიანის ძირითადი უფლებების უკიდურესად უხეშად შელახვა შეიძლება ამ უფლების დარღვევასთან ერთად იწვევდეს ღირსების ძირითად უფლებაში ჩარევას, რომელიც თავის მხრივ ხელშეუხებელია[12]

მიუხედავად ამ მიდგომისა, სადავო ნორმები დამოუკიდებლად ღირსების უფლებაში ჩარევისაგან, უნდა იქნეს განხილული კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით.

2.1. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სიკეთე და ჩარევის საფუძვლები

კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „ყველას, გარდა იმ პირებისა, რომლებიც არიან თავდაცვის ძალების ან სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დაცვაზე პასუხისმგებელი ორგანოს შემადგენლობაში, აქვს წინასწარი ნებართვის გარეშე საჯაროდ და უიარაღოდ შეკრების უფლება“.

კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულია უფლება, რომელიც შესაძლებლობას აძლევს პირს, მისი შეხედულებისამებრ აირჩიოს გამოხატვის ფორმა, საშუალება და ადგილი. კერძოდ, მას კანონით გარანტირებული უნდა ჰქონდეს უფლება, საჯაროდ და მშვიდობიანად გამოხატოს საკუთარი აზრი ქუჩის იმ ნაწილში და იმ ფორმით, რომელსაც თავად ჩათვლის მიზანშეწონილად. აზრის გამოხატვა არა მხოლოდ საუბრით, განცხადებებით, არამედ მდუმარე ფორმით ან დროებითი კონსტრუქციების აგებით (რომელიც არ იწვევს სავალი ნაწილის გადაკეტვას) არის შესაძლებელი. შეკრებაზე აზრის გამოხატვის განსაკუთრებით მწვავე ფორმაა ქუჩის გადაკეტვა. როცა ქუჩის სავალი ნაწილის დაკავებას შეკრებაში მონაწილეთა მიერ შერჩეული გამოხატვის ფორმა და საშუალება განაპირობებს, ესე იგი ის ყურადღების მიპყრობის, საკუთარი აზრის, პროტესტის ან სოლიდარობის გამოხატვის ეფექტურ საშუალებად არის მიჩნეული.

შეკრების კონსტიტუციური უფლების განხორციელებას თანამედროვე დემოკრატიის ფუნქციონირებისთვის მაიდენტიფიცირებელი მნიშვნელობა გააჩნია. ამასთან, ისტორიულად და დღესაც, დეფიციტური დემოკრატიის პირობებში, სწორედ ამგვარი პოლიტიკური დატვირთვა ხდებოდა შეკრების უფლების შეზღუდვის მთავარი მოტივი.[13] გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტური და ფუნქციური ელემენტია. ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის ქმნის აუცილებელ საფუძველს. როგორც გამოხატვის ერთ-ერთი ფორმა, შეკრების თავისუფლება, თავისუფალი და დემოკრატიული საზოგადოების, მისი თითოეული წევრის ინტერესებისა და მისწრაფებების რეალიზებას უწყობს ხელს. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცული უფლება არის გამოხატვის თავისუფლების lex specialis. ამ მიმართებით, ის მჭიდრო კავშირშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლთან. შეკრებას კონსტიტუციურ უფლებად მისი მიზანი და შინაარსი აქცევს. ეს განაპირობებს ბუნებრივ და არსებით კავშირს კონსტიტუციის მე-17 და 21-ე მუხლებს შორის. ამ მხრივ, კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, რომელიც ადამიანთა ჯგუფის მიერ აზრის გამოხატვის კოლექტიურ შესაძლებლობას იცავს, კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული სიკეთის ერთგვარი გამყარება. სწორედ აქედან გამომდინარე ასკვნის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, რომ საკანონმდებლო ნორმას, რომელიც შეკრების ან/და მანიფესტაციის ჩატარების ფორმით აზრის გამოხატვის შესაძლებლობას, შეკრების ადგილს, მის შინაარსს ან ფორმას უკავშირდება, კონსტიტუციის მე-17 და 21-ე მუხლებთან თანაბარი მიმართება შეიძლება ჰქონდეს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილება № 2/482,483,487,502 საქმეზე მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის”, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია”, საქართველოს მოქალაქეები – ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. II- 4).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა საკმაოდ მდიდარია კონსტიტუციის 21-ე მუხლის განმარტებასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთხელ უკვე იმსჯელა სავალი გზის თვითნებურად გადაკეტვასთან დაკავშირებით. თუმცა მას არ უმსჯელია შეკრების დროს სახის დაფარვასთან დაკავშირებით. მართალია საკონსტიტუციო სასამართლომ სავალი გზის თვითნებურად გადაკეტვა მიიჩნია დაუშვებელ ფორმად, თუ ადამიანების ბუნებრივი რაოდენობა არ იქნებოდა საკმარისი, თუმცა მან ამასთანავე იმსჯელა თუნდაც დაუშვებელი ქმედების პროპორციულობაზე.

მნიშვნელოვანია დადგინდეს თუ რა არის სადავო ნორმების ლეგიტიმური მიზანი. მოსარჩელეები არ დავობენ შეკრებებისა შემზღუდველი ნორმების ზოგადად შინაარსზე - სავალი გზის გადაკეტვა და სახის დაფარვა, არამედ სადავოა არის ამ ნორმების ნორმატიული შინაარსი და ამასთანავე ადმინისტრაციული და სისხლის სამართლებრივი, სადავო ნორმებით დადგენილი არაპროპორციული პასუხისმგებლობის ზომები. მაშინ როცა ამგვარი ქმედება, შესაძლოა თუნდაც სიტყვიერი გაფრთხილებით ან პროპორციული ფულადი ჯარიმით აღმოიფხვრას, და ამასთანავე შენარჩუნდეს დემოკრატიული საზოგადოებაში უსაფრთხო გარემო, სადაც ადამიანებს ექნებათ გამოხატვის თავისუფლება.

უფლებების შეზღუდვა იმ შემთხვევაში შეიძლება იყოს გამართლებული, თუკი მის საპირწონედ გვაქვს დაცვის ღირსი ინტერესი. ამასთან, სხვა უფლებების მსგავსად, შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლების ძირითადი უფლების შეზღუდვა მარტოოდენ თანაზომიერების პრინციპის განუხრელი დაცვითაა შესაძლებელი. „პროტესტის გამოხატვის ლეგიტიმური უფლების რეალიზაციისას, მანიფესტაციის ორგანიზატორების და მონაწილეების უფლება ბუნებრივად უპირისპირდება სხვათა უფლებებს, მათ შორის, უფლებას თავისუფალ მიმოსვლაზე, პროფესიული საქმიანობის განხორციელებაზე, რომელიც საგზაო მოძრაობის შეფერხებით შეიძლება შეიზღუდოს. ასეთი კონფლიქტის არსებობის შემთხვევაში სახელმწიფო უფლებამოსილი და ვალდებულიცაა, რომ ჩაერიოს, თუმცა ასეთი ჩარევა უნდა იყოს გონივრული და მიზნის პროპორციული. გარდა ამისა, უფლებათა შორის ბალანსის დაცვის მიზნით კანონმდებელი უნდა ხელმძღვანელობდეს მკაფიო კრიტერიუმებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II-26).

ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 მიერ სადავო ნორმების შეფასების მიხედვით “თავისუფალი და მშვიდობიანი შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებების ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს მკაცრ სამნაწილიან ტესტს, რომელიც განსაზღვრულია, შესაბამისად, ICCPR-ის 21-ე მუხლით და ECHR-ის 11(2)-ე მუხლით, ასევე ICCPR-ის 19(3)-ე მუხლით და ECHR-ის 10(2)-ე მუხლით. ამ ტესტის მიხედვით, ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა იყოს კანონით გათვალისწინებული (კანონიერების მოთხოვნა), უნდა ემსახურებოდეს ერთ ან რამდენიმე ლეგიტიმურ მიზანს, რომლებიც ამომწურავად არის ჩამოთვლილი შესაბამის ხელშეკრულებაში/კონვენციაში, უნდა იყოს აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში და უნდა იცავდეს პროპორციულობის პრინციპს (რაც, მათ შორის, გულისხმობს, რომ დაწესებული შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ ზომას იმ ზომებს შორის, რომლებიც საკმარისად ეფექტიანია დასახული მიზნის მისაღწევად). გარდა ამისა, შეზღუდვა უნდა იყოს არადისკრიმინაციული (ICCPR-ის 2-ე და 26-ე მუხლები და ECHR-ის 14-ე მუხლი და ECHR-ის მე-12 პროტოკოლი)”. [14] დასკვნაში ასევე აღნიშნულია რომ შეზღუდვები არ უნდა გამოყენებული სხვა მიზნებისთვის, გარდა იმისა რაც კანონით არის გათვალისწინებული. უფლების შეზღუდვა არ უნდა იწვევდეს ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევას.[15]

2.2. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის და სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმების გამოყენება საერთო სასამართლოების პრაქტიკაში

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹-ე მუხლის მე-4 ნაწილი (16 ოქტომბრამდე მოქმედებდა) და ახლა 174 ¹-ე მუხლის მე-10 ნაწილი და პირდაპირ არ აწესებს, რომ გზის სავალი ნაწილის გადაკეტვა სამართალდარღვევას წარმოადგენს. იგი მხოლოდ უთითებს შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ საქართველოს კანონზე, რომელიც სისტემურად უნდა გაიაზროს განმხილველმა ორგანომ. მით უმეტეს, გადამისამართება არ ხდება კონკრეტულად ამავე კანონის მე-11¹ მუხლის მე-4 პუნქტზე - რომელიც არის ერთადერთი პუნქტი ამ მუხლში, რომელიც კრძალავს კონკრეტულ ქმედებას აქციის ორგანიზატორებისა და მონაწილეების - არამედ მითითება გავრცელებულია ზოგადად მთელ მუხლზე და მის ნორმებზე.

მთლიანად ეს მუხლი ეხება ტრანსპორტის სავალი გზის დაკავებას აქციის დროს და ადგენს წესს, როდის ჩაითვლება უკანონოდ, როდის - არა; როდის წარმოეშობა ჩარევის უფლებამოსილება კომპეტენტურ პირს; როგორ უნდა განხორციელდეს ჩარევა შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლებაში. აქედან გამომდინარე, როდესაც ვსაუბრობთ სავალი ნაწილის გადაკეტვაზე როგორც სამართალდარღვევაზე, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია სისხლისსამართლებრივი ბუნების სანქცია, მისი შეფასება არ შეიძლება მოხდეს ფორმალურად - მხოლოდ ფაქტის დადგენით. ეს შეფასება მთლიანად უნდა ემყარებოდეს, კანონით დადგენილ, მიზნებსა და პრინციპებს და მოიცავდეს ყველა შესაბამისი ფაქტობრივი გარემოების ანალიზს. განსხვავებით იმ სამართალდარღვევებისგან, რომელთა სამართლებრივი შეფასება შესაძლებელია ფაქტობრივი ნიშნების დადგებით (მაგალითად: ღერძულა ხაზის გადაკვეთა, უბილეთოდ მგზავრობა და სხვა), - გზაზე დგომის ფაქტს არ შეიძლება ავტომატურად მოჰყვეს პირის სამართალდამრღვევად ცნობა, რადგან ამგვარად განმარტება ზედმეტად უხეშად და გაუმართლებლად იჭრება კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლებაში. თუ არ მივიღებთ მხედველობაში სხვა ფაქტობრივ გარემოებებს და ასე ხისტად მივუდგებით ამ ჩანაწერს, მაშინ გამოდის რომ 30 წამით გზის სავალ ნაწილზე დგომა შეიძლება გავუტოლოთ 30 საათით დგომას და გზის გადაკეტვას. ან თუნდაც რამდენიმე საათით დგომა, თუმცა ისეთ მონაკვეთში და ისეთ დროს, როცა იმ გზაზე არცერთი მანქანა არ გადის (მაგალითად, რომელიმე სოფელში გზის სავალ ნაწილზე), შეიძლება გავუტოლოთ ნახევარი საათით იმ გზის გადაკეტვას, რომელზეც ბევრი საავადმყოფოა და სულ სასწრაფოს მანქანები და მძიმე პაციენტები გადაადგილდებიან.

იგივე შეიძლება ითქვას პირბადით სახის დაფარვისათვის პასუხისმგებლობაზეც. მაგალითად, მოსარჩელე მადლენა ჩილაჩავას შემთხვევაში სასამართლო სხდომაზე წარმოდგენილი იყო ვიდეო-ჩანაწერები, სადაც ასახულია რომ მადლენა ჩილაჩავა 2025 წლის 2 ნოემბერს 21:20 საათზე სახედაფარული, პირბადით აქციის სხვა მონაწილეებთან ერთად, გადმოდის საავტომობილო გზის სავალ ნაწილზე. აღნიშნული ვიდეო ჩანაწერით, რომელიც უწყვეტად არის წარმოდგენილი, დასტურდება მადლენა ჩილაჩავას გზის სავალ ნაწილზე სახედაფარული დგომის ფაქტი, რის შემდგომაც, 21:21 საათზე იხსნის პირბადეს (გამოდის რომ მას 1 წუთით ეკეთა პირბადე.) სასამართლოს დადგენილებით ასევე დასტურდება რომ მადლენა ჩილაჩავა 21:43 საათამდე აქციის მონაწილეებთან ერთად იდგა გზის სავალ ნაწილზე (ე.ი. 23 წუთით გადაკეტა გზა). აღნიშნული მოქმედებისთვის, მადლენა ჩილაჩავას შეეფარდა პატიმრობა.

სადავო ნორმა არ ადგენს მისი გამოყენების სტანდარტებს, და რეალობაში კი ნორმის გამოყენების პრაქტიკა, მოსარჩელეებთან მიმართებით, თუმცა ასევე სხვა შემთხვევებშიც ხდება ყოველგვარი განმარტების გარეშე, არაკონსტიტუციურად და ადამიანის შეკრების უფლების უგულებელყოფით. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია მაშინ, „თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისთვის საზიანო გამოყენება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II, 6).

იმისათვის, რომ კონკრეტული ქმედება - გზის სავალ ნაწილზე დგომა - ჩაითვალოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად და პირისთვის დადგეს შესაბამისი პასუხისმგებლობა, აუცილებელია ნორმა იყოს განსაზღვრული, რომ იგი მის გამოყენებისას მოსამართლეს კონტექსტის სრული შეფასება და უფლებაში ჩარევის სტანდარტის მკაცრად დაცვას ავალდებულებდეს. სადავო ნორმა კი ამ ფუნქციას ვერ ასრულებს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის გადაწყვეტილებაში საქმეზე 2/482, 483, 487, 502 განხილულია გზის ბლოკირების საკითხი და მოთხოვნათა დარღვევით წარმართული შეკრებისა და მანიფესტაციის შეწყვეტის საფუძვლები. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში განმარტებულია რომ „გზის სავალი ნაწილის კანონის მოთხოვნათა უგულებელყოფით დაკავება ან ბლოკირება, შეკრების კანონთან შესაბამისობაში მოყვანის და არა დაუყოვნებლივ მისი შეწყვეტის საფუძველი უნდა გახდეს. „საზოგადოებრივ წესრიგს, სხვათა (მათ შორის გადაადგილების) უფლებებსა და შეკრების და მანიფესტაციის უფლებას შორის კონფლიქტის შემთხვევაში, ამ უკანასკნელს უპირატესობა უნდა მიენიჭოს, ვიდრე ეს უფლება ბოროტად სარგებლობის ტოლფასი არ გახდება“ (II-48).

„ხელისუფლების დისკრეცია შემოიფარგლება სხვათა უფლებების დაცვის, საზოგადოებრივი წესრიგის და უსაფრთხოების აღდგენის აუცილებლობით. ხელისუფლება უფლებამოსილია, ჩაერიოს შეკრებისა და მანიფესტაციის უფლების რეალიზაციაში, როდესაც უფლებებს შორის არსებული კონფლიქტის გადაჭრის სხვა ნაკლებად მკაცრი საშუალება არ არსებობს“ (II-49). აღნიშნული მსჯელობიდან და თავად, „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11¹ მუხლის სისტემური გააზრებიდან გამომდინარე, თუნდაც უკანონოდ ხდებოდეს გზის დაკავება, თუ ეს კონფლიქტში მოდის სხვათა უფლებებსა და საზოგადოების ინტერესებთან იმდენად, რომ შეკრებისა და მანიფესტაციის თავისუფლება ბოროტად სარგებლობის ტოლფასი ხდება, ხელისუფლების წარმომადგენლებმა პირველ რიგში, ამ კონფლიქტის გადასაჭრელად ყველაზე ნაკლებად მკაცრ საშუალებას უნდა მიმართონ. თუმცა სადავო ნორმის მიზანი არ არის მსგავსი მოქმედება, პირიქით, ნორმა მიზნად სამართალდამცველისთვის ისახავს ეფექტიანი და არაპროპორციული რეაგირების შესაძლებლობის მიცემას, და არა აძლევს არც მას და არც მოსამართლეს იმის შესაძლებლობას რომ მიიღოს ნაკლებად მკაცრი გადაწვეტილება.

გარდა ამისა სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს სამართალდარღვევა (სავალი ნაწილის გადაკეტვა ან სახის დაფარვა) ჩადენილია იქნება მშვიდობიანი აქციის დროს თუ არა. აღნიშნული სტანდარტი არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შეფასების კრიტერიუმი ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოსთვის.

საინტერესოა, ევროპული სასამართლოს საქმე Galstyan v. Armenia (26986/03). ეს საქმე მნიშვნელოვანია, რადგან სასამართლო განმარტავს, რომ კონვენციის მე-11 მუხლში გამოყენებული ტერმინი „შეზღუდვა“ მოიცავს ორივე ზომას, რომელთა მიღება ხდება შეკრებამდე და მის შემდეგაც. შესაბამისად, სანქციის დაწესებაც, უფლების შეზღუდვას წარმოადგენს (პარ. 101-ე პარაგრაფი). აქვე, სასამართლო მსჯელობს იმაზე, რომ აქცია, რომელში მონაწილეობაზეც და დემონსტრაციაზე განხორციელებულ ქმედებებზეც ედავებოდნენ მოსარჩელეს, იყო მშვიდობიანი და ის არ იყო აკრძალული. ასევე, არაფერი მიუთითებდა იმაზე, რომ სამართალდამცველები შეეცადნენ მის დაშლას ან რომ მათ მოუწოდეს მონაწილეებს, (მათ შორის მოსარჩელეს) დაეტოვებინათ დემონსტრაცია იმ მიზეზით რომ ის იყო უკანონო, არასანქცირებული ან მოძრაობის შეფერხების/ტრანსპორტის სავალი გზის ბლოკირების მიზეზით. „შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ დემონსტრაცია არ იყო აკრძალული. მასში შეერთებით, მოსარჩელემ ისარგებლა შეკრების თავისუფლების უფლებით და შემდგომში მისი დამნაშავედ ცნობა, მის უფლებაში ჩარევას უტოლდება“. ევროპულმა სასამართლომ პოლიციის მხრიდან უმოქმედობაზე და მითითების მიუცემლობაზე, მოგვიანებით 116-ე პარაგრაფში გაამახვილა ყურადღება, სადაც იმსჯელა, რომ სატრანსპორტო გზის ბლოკირების ბრალდება, რაშიც დამრღვევად ცნეს მოსარჩელე, ამ საქმეში უტოლდებოდა მხოლოდ და მხოლოდ დემონსტრაციაში მის ფიზიკურად მონაწილეობას, იქ სადაც გზა უკვე გადაკეტილი იყო შესაბამისი ხელისუფლების წარმომადგენელი პირების მიერ, ცხადი განზრახვით რომ ხელი შეეწყოთ კანონიერი დემონსტრაციის განხორციელებისთვის.

ამავე გადაწყვეტილების 117-ე პარაგრაფის მიხედვით: „ზემოაღნიშნულის მხედველობაში მიღებით, სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებელს სანქცია დაეკისრა მხოლოდ დემონსტრაციაზე დასწრებისა და აქტიური ყოფნის ფაქტის გამო და არა რაიმე უკანონო, ძალადობრივი ან უხამსი ქმედების ჩადენის გამო. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების არსი შეილახებოდა, თუ სახელმწიფო არ აკრძალავდა დემონსტრაციას და შემდეგ დააწესებდა სანქციებს მასში მონაწილეებზე მხოლოდ მასზე დასწრების ფაქტის გამო, განსაკუთრებით მსგავსი სიმკაცრისას, რაიმე გასაკიცხის ჩადენის გარეშე, რაც მოსარჩელის შემთხვევაში იყო. ამიტომ სასამართლო ასკვნის, რომ განმცხადებლის მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლებაში ჩარევა არ იყო „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“. ანალოგიური მსჯელობა შემოგვთავაზა და გადაწყვეტილება მიიღო სასამართლომ საქმეზე Ashughyan v. Armenia 33268/03, 17 ივლისი, 2008 (პარ. 86-94).

მსგავსი მსჯელობაა საქმეში Ezelin v. France 11800/85, 1991, 53, რაც კიდევ ერთხელ მიუთითებს, რომ მშვიდობიან აქციაში მონაწილეობის თავისუფლება იმდენად მნიშვნელოვანია რომ ადამიანი არ უნდა დაექვემდებაროს სანქციას - თუნდაც დისციპლინური ჯარიმების ყველაზე დაბალი საფეხურის - დემონსტრაციაში მონაწილეობისთვის, რომელიც არ ყოფილა აკრძალული, სანამ ის თავად არ ჩადის დასაგმობ ქმედებას.

სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს ამ პრაქტიკას ცალსახად ეწინააღმდეგება საქართველოში სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობის ზომების პრაქტიკაში გამოყენება ადმინისტრაციული ორგანოების და ასევე სასამართლოს მიერ. მხოლოდ იმ ფაქტის გამო, რომ საპროტესტო, მშვიდობიან აქციაზე პირი იდგა გადაკეტილ გზაზე, ან პირს მშვიდობიან შეკრებაზე ჰქონდა სახე დაფარული, ისჯება ყველაზე მკაცრი ზომით - პატიმრობით და ასევე ძალიან მაღალი ფულადი ჯარიმით. შესაბამისად, საქართველოში დღეს არსებული ნორმის გამოყენების პრაქტიკა არათუ დემოკრატიულ საზოგადოებაში შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებას ემსახურება, ის ცალსახად არის გამოყენებული იმ მიზნით, რომ მოქალაქე მშვიდობიან აქციაზე დასწრებისათვის და მასში მონაწილეობისთვის დაისაჯოს.

2.3. კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩარევა სადავო ნორმებით და მისი კონსტიტუციურ სამართლებრივი შეფასება

სახელმწიფოს მიერ სადავო ნორმების მიღებისას დასახული ლეგიტიმური მიზანი არ არის სხვათა უფლებების დაცვა, სხვათა გადაადგილების თავისუფლების ან სხვა კონსტიტუციური სიკეთეების დაცვა. კანონპროექტის განმარტებით ბარათში კანონმდებლები პირდაპირ მიუთითებენ რომ „საზოგადოებრივი უსაფრთხოების თვალსაზრისით არსებული გამოწვევები სახელმწიფოს მხრიდან ადეკვატურ რეაგირებას მოითხოვს. ამგვარი გამოწვევების საპასუხოდ, შესაბამისი ქმედებისთვის დაწესებულმა სანქციამ პირველ რიგში სამართალდარღვევის შემაკავებელი ფუნქცია უნდა შეასრულოს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე ეხება იმ პირთა საქმიანობის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის ხელშეშლას, რომლებიც საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე არიან პასუხისმგებლები.“ ცვლილებების კანონის განმარტებითი ბარათი ასევე მიუთითებს, რომ პრაქტიკაში ნორმის ეფექტიან აღსრულებას, ხშირ შემთხვევაში, პასუხისმგებლობის ადეკვატური ზომების არსებობა განაპირობებს. ამ კუთხით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ითვალისწინებს იმგვარ დარღვევებს, რომელიც თავისი ბუნებით წვრილმან სამართალდარღვევას არ წარმოადგენს და საჭიროებს მკაცრ მიდგომას“. საგულისხმოა, რომ კანონპროეტის განმარტებით ბარათში, ისე როგორც კანონპროეტის საპარლამენტო მოსმენების ჩანაწერებში, კანონმდებელი არ ახსენებს და არ არის დაინტერსებული დემოკრატიის საფუძვლის- გამოხატვის თავისუფლებებისა და შეკრების უფლების - პროპორციული დაცვით. პირიქით ლეგიტიმურ მიზნად იკითხება რომ „წინამდებარე კანონპროექტით იხვეწება საკანონმდებლო ჩარჩო, რომელიც უფლებამოსილ ორგანოებს შესაძლებლობას მისცემს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებულ სამართალდარღვევებზე განახორციელოს ეფექტიანი რეაგირება.“

ცალსახაა, რომ კანონმდებელი ორიენტირებულია რომ „უფლებამოსილ ორგანოებს მისცეს ეფექტიანი რეაგირების შესაძლებლობა“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, თვით მიზანი, რომელსაც ემსახურება სადავო ნორმები ვერ იქნება ვერც ლეგიტიმური და ვერ კონსტიტუციურ სამართლებრივად გამართლებული. რადგან იგი მხოლოდ იმაზეა ორიენტირებული თუ როგორ უნდა გახადოს ნორმამ სამართალდამცავ ორგანოთა რეაგირება ეფექტიანი. ეფექტიანში იგულისხმება არა უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით ეფექტიანი, არამედ, სახელმწიფოს მიერ გაცხადებული მიზნის მიღწევისათვის - პროტესტის მქონე პირების დაშინების კუთხით- ეფექტიანი.

საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის პრაქტიკაში იმსჯელა ადმინისტრაციულ სახდელების პროპორციულობასთან დაკავშირებით. კერძოდ, სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე განაცხადა: „ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა, სახდელის დაწესება და მისი სიმძიმის განსაზღვრა სახელმწიფოს (კანონმდებლის) ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს... მიუხედავად იმისა, რომ ადმინისტრაციული სახდელის ზომის, მოცულობისა და სიმძიმის დადგენისას კანონმდებელი ფართო მიხედულებით სარგებლობს, მისი დისკრეციული უფლებამოსილება არ არის უსაზღვრო. კონკრეტული სახის ადმინისტრაციული სახდელის განსაზღვრისას კანონმდებელი ვალდებულია, მოქმედებდეს პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელი არ უნდა იყოს აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციული საშუალება კანონმდებლის მიერ დასახული მიზნის მიღწევისა და, შესაბამისად, არ უნდა იწვევდეს პირის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევას. მართალია, კანონმდებლის ძალისხმევა ყოველთვის მიმართული უნდა იყოს იმისკენ, რომ მან ადეკვატურად მიუსადაგოს თითოეული ადმინისტრაციული სახდელი იმ ქმედებას, რაც არღვევს სხვათა უფლებებს და ზიანს აყენებს საზოგადოებას, სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციული სახდელის ზომა შეფასების საგანი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიძლება გახდეს... საკონსტიტუციო სასამართლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაინახავს პირის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებასთან ადმინისტრაციული სახდელის მიმართებას, თუ ეს უკანასკნელი კანონმდებლის მიზნის მიღწევისა და კონსტიტუციური უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის აშკარად არაგონივრულ და არაპროპორციულ ზომას წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

სწორედ ამ პრაქტიკიდან გამომდინარე ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს რომ სადავო ნორმებით დადგენილი პასუხისმგებლობა იმდენად არაპროპორციულია, რომ სრულიად სპობს კონსტიტუციით გარანტირებული სიკეთეებით სარგებლობის შესაძლებლობას. გარდა ამისა, ნორმა პრატიკაში სწორედ ისე განიმარტება, როგორც ეს სამართალდამცავი ორგანოებისთვის და პირებისთვის ე.წ. კარტბლანშით არის გადაცემული.

აქ ასევე მნიშვნელოვანია საკონსტიტუციო სასმართლომ გაითვალისწინოს ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑[16] მიერ სწორედ სადავო ნორმებზე სპეციალურად შემუშავებული მოსაზრებები. რომლის მიხედვითაც:

“91. ნებისმიერი სანქცია არ უნდა იყოს გადაჭარბებული. დისპროპორციულად დიდი ჯარიმა ან ადმინისტრაციული პატიმრობის დაწესება განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა ხაზი გაუსვა, რომ ადმინისტრაციული პატიმრობა, როდესაც სისხლისსამართლებრივი დევნა არ არის გათვალისწინებული, წარმოადგენს თავისუფლების თვითნებური ჩამორთმევის მძიმე რისკებს.[17] ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლომ ასევე დააზუსტა,[18] რომ იგი განსაკუთრებული ყურადღებით შეისწავლის ყველა იმ შემთხვევას, სადაც ეროვნული ორგანოების მიერ არაძალადობრივი ქცევისთვის დაწესებული სანქციები გულისხმობს თავისუფლების აღკვეთას. ასეთი სახის სანქციები იწვევს შეშფოთებას სასამართლო პროცესის სამართლიანობის თაობაზე და შეიძლება ფართოდ იქონიოს „მსუსხავი ეფექტი“ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების განხორციელებაზე. დისპროპორციული სანქცია თავისთავად ასევე შეიძლება იყოს საკმარისი მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების დარღვევის შესადგენად.

92. შეკრების მონაწილეთა დაპატიმრება და/ან დაკავება (ადმინისტრაციული, სისხლისსამართლებრივი ან სხვა სახის სამართალდარღვევების ჩადენის საფუძველზე) თითოეულ კონკრეტულ საქმეში უნდა ემყარებოდეს მაღალი ხარისხის დასაბუთებულ საფუძველს, განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში, როდესაც საქმე მხოლოდ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებს ეხება. დაკავების მოკლე პერიოდებიც კი პირდაპირ იმოქმედებს მონაწილეთა შეკრების უფლე ბაზე, მათ გადაადგილების თავისუფლებაზე (ICCPR-ის მე-12 მუხლი და ECHR-ის მე-4 ოქმის მე-2 მუხლი), და შეიძლება წარმოადგენდეს თავისუფლების ჩამორთმევას ICCPR-ის მე-9 მუხლისა და ECHR-ის მე-5 მუხლის (პიროვნების თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება) მიხედვით. შესაბამისად, დაკავება უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს გადაუდებელი საჭიროება სერიოზული სისხლისსამართლებრივი დანაშაულების ჩადენის თავიდან ასაცილებლად, სადაც დაპატიმრება აბსოლუტურად აუცილებელია (მაგ., ძალადობრივი ქცევის გამო). სახელმწიფოები უნდა უზრუნველყოფდნენ, რომ მომიტინგეები არ დააკავონ მხოლოდ შეკრების დროს პოლიციის ქმედებებთან უთანხმოების გამოხატვისთვის. გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა განაცხადა, რომ დაპატიმრება ან დაკავება, როგორც სასჯელი პაქტით გარანტირებული უფლებების ლეგიტიმური განხორციელებისთვის, არის თვითნებური, მათ შორის შეკრების თავისუფლების ჩათვლით.

ამასთანავე საინტერესოა მსგავს საქმეებთან დაკავშირებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა. სახდელის სიმკაცრესთან მიმართებით ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ყურადღება ექცევა შესაძლო სასჯელის სიმკაცრეს და არა - ფაქტობრივად შეფარდებულს (Galstyan v. Armenia No. 26989/03, 15/11/2007, პარ. 59.) შესაბამისად, ამ კრიტერიუმზე მსჯელობისას, მნიშვნელოვანია, რა დევს სასწორზე, რა არის პოტენციური სასჯელი. საქმეზე Balsytė-Lideikienė v. Lithuania no.72596/01, 2008 სასამართლომ განმარტა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტულ საქმეზე პირის მიმართ მხოლოდ გაფრთხილება გამოიყენეს, შესაძლო სახდელი, რომელიც შეიძლება მისთვის დაეკისრებინათ იყო 1 000-დან 10 000-მდე LTL, მისი გადაუხდელობის შემთხვევაში კი შესაძლებელი იყო, მისი 30 დღემდე პატიმრობით ჩანაცვლება. ამასთან, სიტყვიერ გაფრთხილებასთან ერთად, მოსარჩელის საკუთრების კონფისკაცია მოხდა, რაც, სასამართლოს განმარტებით, ხშირად სისხლისსამართლებრივ სასჯელად მიიჩნევა. ზემოთ ხსენებული პრაქტიკისა და კრიტერიუმების მიხედვით ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹-ე მუხლის მე-4 ნაწილი (რომელიც ძალაში იყო 16 ოქტომბრამდე) და დღეს მოქმედი რედაქცია 174¹-ე მუხლის მე-10 ნაწილი, მრავალი მიზეზის გამო, არის ბუნებით სისხლისსამართლებრივი.

პირველ რიგში, ის მიმართულია ყველასკენ და არა - კონკრეტული სტატუსის მქონე ჯგუფისკენ; ის გამოიყენება არა მატერიალური ზიანის ანაზღაურების, არამედ, როგორც სადამსჯელო, ისე შემაკავებელი მიზნით; და ამ სახის სახდელი არის განსაკუთრებულად მკაცრი სამართალდამრღვევი პირებისთვის, მით უფრო რომ სახდელის ახლა უკვე ერთადერთ 15 დღემდე პატიმრობას განსაზღვრავს. თუმცა, პატიმრობისგან დამოუკიდებლად, 5 000 ლარიანი ჯარიმაც საკმარისია სახდელის განსაკუთრებული სიმკაცრის დასადგენად. შესაბამისად, მიუხედავად იმისა, რომ ფორმალურად ის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეს განეკუთვნება, მასზე უნდა გავრცელდეს სისხლისსამართლებრივი სტანდარტი.

შესაბამისად, ყველა სადავო ნორმა, რომელიც მოსარჩელეებს არაპროპორციულ პასუხისმგებლობას აკისრებს, მისი უკიდურესად არაპროპორციულობის გამო, სასამართლომ არაკონსტიტუციურად უნდა მიიჩნიოს.

2.4. „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა²“ და „ე“ ქვეპუნქტისნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა

მოსარჩელეები, წარმოდგენილი სარჩელით, დავობენ „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა²“ და „ე“ ქვეპუნქტის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობაზე. რადგან მათ მიაჩნიათ, რომ სადავო ნორმების განმარტება ადმინისტრაციული ორგანოების, მიერ და ასევე სასამართლო პრატიკაში, სწორედ მათი ჰიპოთეზისა და დისპოზიციის ბუნდოვანებისა და განუსაზღვრელობის გამო, არღვევს მოსარჩელეთა კონსტიტუციით გარანტირებულ შეკრების თავისუფლებას.

2.4.1. სავალი გზის ნაწილის გადაკეტვის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად. შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეებს ეკრძალებათ: ე) „განზრახ შექმნან დაბრკოლებები ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის, მათ შორის, დაარღვიონ ამ კანონის 11¹ მუხლის მოთხოვნები“; ხოლო კანონის 11¹ მუხლი ადგენს, შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეთა მიერ ტრანსპორტის სავალი ნაწილის ნაწილობრივ ან სრულად გადაკეტვის შემთხვევებს. თუმცა არც ერთი ნორმა არ განმარტავს რას ნიშნავს „შექმნან დაბრკოლებები ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის“. რადგან ნორმა ბუნდოვანია, მისი განმარტებაც პრატიკაში ხდება სხვადასხვაგვარად. სავალი გზის „გადაკეტვა“ განიმარტება ძალიან ფართოდ პრაქტიკაში და მოიაზრებს: (1) პოლიციის მიერ უკვე გადაკეტილ გზაზე დგომას (2) (გადაკეტილ) გზაზე გადავლას შეჩერების გარეშე; (3) სავალი ნაწილის კიდეზე ფეხის დადგმას და ა.შ. მოსარჩელეების შემთხვევაში გზის სავალ ნაწილზე მოსარჩელე იდგა ერთ შემთხვევაში 23 წუთი, მეორე შემთხვევაში 25 წუთი, მესამე შემთხვევაში კი მოძრაობდა მარშთან ერთად, სხვა რამდენიმე ათას თანამოაზრესთან ერთად.

შესაბამისად ნორმა სხვადასხვა დროს, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოყენებულია თვითნებურად, ხოლო მოსამართლეების მიერ იგი გამოიყენება ყველა შემთხვევაში- დროის ხანგრძლივობის, ადგილის, სტატიკური თუ დინამიკური მდებარეობის მიუხედავად, ნორმა გამოიყენება ნებისმიერ შემთხვევაში. საფუძველს მისი ამგვარი გამოყენებისა ქმნის მისი განუსაზღვრელობა. პირველ ინსტანციაში წარმოებულმა არაერთმა პროცესმა და შესაბამისად, სასამართლოს მიერ დადგენილმა პრაქტიკამ, რეალურად ამ მუხლის სწორედ ამგვარად, არასწორად ინტერპრეტაცია დაადგინა. შინაგან საქმეთა სამინისტრო, ისევე როგორც სასამართლო, მიიჩნევს, რომ პირის ამ მუხლით სამართალდამრღვევად ცნობისათვის და მისთვის 5000 ლარიანი ჯარიმის დასაკისრებლად, ან პატიმრობისათვის საკმარისია იმის დადგენა, რომ თუნდაც რამდენიმე წამის განმავლობაში ის ხელოვნურად კეტავდა გზას.

ნორმა არ მიუთითებს მაგალითად, ისეთ საერთაშორისო სტანდარტს რომელიც დადგენილია სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელწმიფოებში. ეს არის შეკრება მანიფესტაციის „მშვიდობიანობა“.

ამ სტანდარტზე მიუთითებს ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 თავის სასწრაფო მოსაზრებაში[19] საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში 2025 წლის 16 ოქტომბერს მიღებული ცვლილებების შესახებ. კომისიის დასკვნის შესაბამისად „კანონი უნდა იყოს ისე ფორმულირებული, რომ იძლეოდეს გონივრულ წარმოდგენას, თუ როგორ იქნება მისი დებულებები ინტერპრეტირებული და გამოყენებული. უფრო კონკრეტულად კი, კანონიერების მოთხოვნა გულისხმობს, რომ შეკრებებზე ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს საერთაშორისო სტანდარტს“. [20] ბუნდოვანებაზე საუბრობს კომისია ასევე მოგვიანებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის კონტექსტში. რომლის მიხედვითაც, „სისხლისსამართლებრივი სანქციები თავისთავად არ ჩაითვლება პროპორციულ მიზნად, რადგან მას ექნება „მსუსხავი ეფექტი“ ინდივიდებისათვის გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველყოფისას. სისხლისსამართლებრივი დევნის ან არაპროპორციული სანქციების შიშით, სავარაუდოდ, თვითცენზურას მიმართავენ, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საფუძვლად ამ ყველაფერს საკანონმდებლო ცვლილებები უდევს, რომლებიც ბუნდოვანი და ფართოდ განმარტებადია, როგორც აღნიშნულ შემთხვევაში.[21]

ნორმის ბუნდოვანებაზე არაერთხელ გააკეთა საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტება, და მან სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსი არაკონსტიტუციურად სცნო სწორედ მისი ბუნდოვანებიდან და განუსაზღვრელობიდან გამომდინარე. საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ მხრივ ძალიან მნიშვნელოვანი პრაქტიკა განავითარა, რომლითაც მან ამ შემთხვევაშიც უნდა ისარგებლოს. მან მიუთითა რომ გარდა იმისა, რომ შეკრების შეზღუდვისათვის კანონის დათქმა ფორმალურად უნდა არსებობდეს, აუცილებელია, ეს კანონის დათქმა იყოს განსაზღვრული და განჭვრეტადი. საქმეში პოლიტიკური გაერთიანება „თავისუფალი საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის გადაწყვეტილება №1/3/538 საქმეზე პოლიტიკური გაერთიანება „თავისუფალი საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ), მან შეაფასა, სადავო ნორმის კეთილსინდისიერი განმარტების შემთხვევაში, რამდენად ქმნის იგი შეკრებასთან დაკავშირებული ნივთების მიტანის აკრძალვის საშუალებას, რამდენად ტოვებს იგი პოლიციის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას და რამდენად იწვევს შეკრების უფლების რეალიზების შეფერხებას და რამდენად შეიძლება სადავო ნორმები, კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში, მოსარჩელის მიერ მითითებული შინაარსით იქნეს გამოყენებული. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, თავად ის ფაქტი, რომ სადავო ნორმის ყველაზე გონივრული განმარტება მის შინაარსს კონსტიტუციის შესაბამისად აქცევს, არ არის ყოველთვის საკმარისი ნორმის კონსტიტუციურობის დასამტკიცებლად. აუცილებელია, რომ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში, ნორმა არ იძლეოდეს არაკონსტიტუციური გამოყენების შესაძლებლობას. კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ „...უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის კი იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. ბუნებრივია, აქ არ იგულისხმება კანონის დარღვევის შედეგად უფლებაში გადამეტებული ჩარევის შემთხვევები. ამ საკითხებზე მსჯელობა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: ნორმა, მისი შინაარსის, მისივე ტექსტის ადეკვატურად, სწორად წაკითხვისას და შესაბამისად გამოყენებისას, იწვევს თუ არა კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-11.)

გარდა სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკისა, შემოღებული მოწესრიგების ბუნდოვანებაზე მიუთითებს ვენეციის კომისია თავის დასკვნაში აძლევს რეკომენდაციას კანონმდებელს“თვით ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად მკაფიო კრიტერიუმების შემოღებაზე, ინდივიდუალური შეფასებებისთვის, ადმინისტრაციული დაკავების გამოყენებამდე“ გარდა ამისა, კომისიის აზრითადამიანისუფლებათაევროპულიკონვენციისმე-5 მუხლის 1-ლიპუნქტიარიძლევაზოგადიპრევენციისპოლიტიკისგამოყენებისუფლებას იმპირისანპირთაკატეგორიისწინააღმდეგ, რომლებსაცხელისუფლებააღიქვამს, როგორცსაშიშპირებსანუკანონოქმედებებისჩადენისკენმიდრეკილებს.[22]

სწორედ ამ ტესტი გამოყენების პირობებში სასამართლომ უნდა შეაფასოს სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სძენს მას არაკონსტიტუციურ ხასიათს, და მიიღოს გადაწვეტილება მისი არაკონსტიტუციურობის შესახებ.

2.4.2. სახის დაფარვის ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობის საკითხი

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა²“ ქვეპუნქტის თანახმად შეკრების ან მანიფესტაციის მონაწილეებს ეკრძალებათ: „სახის ნიღბით ან ნებისმიერი სხვა საშუალებით დაფარვა;“

სახის დაფარვა ნიღბით ან ნებისმიერი სხვა საშუალებით, შეიძლება ძალიან ფართოდ განიმარტოს. ის მკაფიოდ და ცალსახად უნდა ემსახურებოდეს სამართალდამრღვევის იდენტიფიცირების ხელშეშლის მიზანს. თუ პირი რაიმე სხვა მიზნით (ჯანმრთელობის დაცვა, რელიგიური წესების დაცვა და ა.შ.) და მით უმეტეს, შეკრების ადგილიდან გეოგრაფიულად დაცილებულ ლოკაციაზე იფარავს სახეს, ეს ქმედება არ უნდა ჩაითვალოს დაფარვად. თუმცა სასამართლოს გადაწვეტილებით, სახის დაფარვად ჩაითვალა სამედიცინო პირბადის ტარება მადლენა ჩილაჩავას და ლარა ნაჭყებიას შემთხვევაში.

მოწესრიგების სამართლიანობასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 -მა თავის 12 ნოემბრის დასკვნაში. „შეკრებისას ნიღბებისა და სახის დამფარავი საშუალებების ტარება შეიძლება წარმოადგენდეს გამოხატვის ფორმას, რომელიც დაცულია სიტყვისა და შეკრების თავისუფლების უფლებებით. ეს შეიძლება გამოიყენებოდეს კონკრეტული შეხედულებების ან რელიგიური რწმენების გამოსახატავად, ასევე ინდივიდუალური დაცვის უზრუნველსაყოფად ქიმიური გამღიზიანებლების შესაძლო გამოყენების შემთხვევაში, ან ანონიმურობისთვის, რათა შეკრების მონაწილე დაცული იყოს შესაძლო შურისძიებისგან. მშვიდობიან შეკრებაზე ნიღბის ან სხვა სახის დამფარავი ნივთის ტარება არ უნდა იყოს აკრძალული. ინდივიდს არ უნდა დაეკისროს ნიღბის მოხსნის ვალდებულება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც მისი ქცევა ქმნის დაკავების ალბათობას და ამ დროს სამართალდამცავისთვის შეუძლებელია პირის იდენტიფიცირება“. [23]

მნიშვნელოვანია, ისიც რომ სახალხო დამცველის 7 ნოემბრის განცხადების თანახმად[24] „“აპარატის მიერ კანონმდებლობისა და შესაბამისი დადგენილებების გაცნობის შედეგად გამოიკვეთა, რომ ამგვარი საქმეების განხილვისას თბილისის საქალაქო სასამართლოს მსჯელობა უწევს შეკრების თავისუფლების მრავალ ასპექტთან დაკავშირებით, რომელიც უფლებით დაცულ სფეროსა და მისი შეზღუდვის ფარგლებს უკავშირდება. ვინაიდან მსგავსი არაერთი საქმე, შესაძლოა, მომავალშიც გახდეს თბილისის საქალაქო სასამართლოს განხილვის საგანი და შესაბამისი პრაქტიკის ჩამოყალიბება ამჟამად მიღებული გადაწყვეტილებებით ხდება, სახალხო დამცველმა გადაწყვიტა, თბილისის საქალაქო სასამართლოსთვის სასამართლოს მეგობრის ზოგადი მოსაზრება წარედგინა. სასამართლოს მეგობრის ზოგადი მოსაზრება სათანადო უფლებრივი სტანდარტის დამკვიდრების ხელშეწყობას ემსახურება და მიემართება ყველა იმ საქმეს, რომლის ფარგლებშიც სასამართლოს მსგავს ფაქტობრივ გარემოებებზე მოუწევს მსჯელობა”. განცხადების მიხედვით, სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში ასევე განხილულია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის და ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის (𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑) მიერ დადგენილი სტანდარტი. რომლის მიხედვითაც მიხედვით, “დაუშვებელია შეკრების მონაწილეების მიერ სახის დაფარვისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება, როცა შეკრების მონაწილეთა ქცევა არის მშვიდობიანი და საკუთარ ვინაობას არ ფარავენ, ძალადობრივი ქმედების ჩადენის თუ არსებითად საზოგადოებრივი წესრიგის ხელყოფის მიზნით.”მსგავსი უპირობო აკრძალვა სახალხო დამცველმა უკანასკნელ საპარლამენტო ანგარიშში გააკრიტიკა და მისი გაუქმება მოითხოვა.[25]

გადამწყვეტი სტანდარტი, რომელსაც არც შინაგან საქმეთა სამინიტრო და არც სასამართლო იყენებს, არის შეკრების მონაწილეთა ქცევის შეფასება. თუკი ის არის მშვიდობიანი და საკუთარ ვინაობას არ ფარავენ ძალადობრივი ქმედების ჩადენის თუ არსებითად საზოგადოებრივი წესრიგის ხელყოფის მიზნით პირბადის გამოყენება არ უნდა იყოს დასჯადი ქმედება. მითუმეტეს თუ გავითვალისწინებთ ისეთ არაპროპორციულ პასუხისმგებლობას, როგორიცაა ადმინისტრაციული პატიმრობა, 5000 ლარიანი ჯარიმა და სისხლის სამართლებრივი სასჯელი.

როგორც, სახალხო დამცველი მიუთითითებს ასევე მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ „შეკრების მონაწილეების მიერ სხვადასხვა საშუალებით სახის დაფარვას გამომხატველობითი ფუნქცია გააჩნია და იგი დაცულია შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებით. აღნიშნულს მოწმობს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს,[26] გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის [27], აგრეთვე ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისისა (OSCE/ODIHR)[28] და ვენეციის კომისიის მიერ გაკეთებული განმარტებები.

სახალხო დამცველი, სასამართლოს მეგობრის (Amicus Curiae) მოსაზრებში სასართლოს მიუთითებს: „იმის მიუხედავად, რომ შეკრების მონაწილეების ქცევა ფორმალურად წინააღმდეგობაში მოდის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მოთხოვნასთან, სასამართლომ უნდა დაასაბუთოს, რომ პირის ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად ცნობა აუცილებელია კანონმდებლობით გათვალისწინებული კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის, მაგალითად, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების დასაცავად“. [29]

აღნიშნული Amicus Curiae მეტყველებს იმაზე, რომ სასამართლოები ნორმას განმარტავენ ვიწროდ, მხოლოდ ფორმალური გაგებით, მისი მიზნის გააზრების გარეშე, რაც ქმნის ადამიანის კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს. ხოლო მოსარჩელეების შემთხვევაში უკვე დარღვევას.

საკონსტიტუციო სასამართლომ მნიშვნელოვანია გაითვალისწინოს ის ფაქტორიც, რომ კანონმდებელმა არც ერთ თავის განმარტებით ბარათში, არ ჩათვალა საჭიროდ განემარტა, თუ რატომ რა შემთხვევაში, ან რა მიზნით არის სახის დაფარვა ასეთი მძიმე ქმედება რომ ის პირის პატიმრობას იწვევს. სწორედ აღნიშნული მიდგომა მეტყველებს მოწესრიგების თვითნებურ ხასიათზე.

2.5. მსუსხავი ეფექტი

განსახილველ შემთხვევაში, იმდენად აშკარად იკვეთება სადავო ნორმების მიღების რეალური მოტივაცია (მოქალაქეების კრიტიკული/არასასურველი აზრის ჩახშობა), რომ გაუმართლებელი იქნებოდა სადავო რეგულირების შედეგად მოსარჩელეების და ზოგადად მოქალაქეების გამოხატვის თავისუფლებასა და შეკრების თავისუფლებაზე „მსუსხავი ეფექტის“ უგულებელყოფა. აღნიშულ ეფექტის სიძლიერეს არ მალავს კანონმდებელი. უფრო მეტიც, პირდაპირ საუბრობს კანონის მსუსხავ ეფექტზე.[30]

აღნიშნულზე მიუთითებს აღმასრულებელი ხელისუფლების ხელთ არსებული ცალკეული საკანონმდებლო მექანიზმების უკონტროლო და რეპრესიული ბუნება. შესაბამისად, ყველა დასახელებული გარემოება, ერთობლიობაში, იძლევა გონივრული დასკვნის საფუძველს, რომ სადავო რეგულირებას ექნება „მსუსხავი ეფექტი“ მოსარჩელეთა გამოხატვისა და შეკრების თავისუფლებაზე.

საერთო ჯამში, კონსტიტუციურ სარჩელში უკვე დასაბუთდა, რომ სადავო ნორმების რეალური მიზანი არის მხოლოდ კრიტიკული და არასასურველი აზრის გამოხატვის ჩახშობა. ამასთან, სადავო ნორმებით შექმნილმა რეპრესიულმა მექანიზმები იწვევს არამხოლოდ მშვიდობიანი შეკრების უფლების შეზღუდვას, არამედ დევნას აზრისა და მისი გამოხატვის გამო, რასაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება დაუშვებლად აცხადებს.

ამ ეფექტზე პირდაპირ მიუთითებს ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის 𝐎𝐒𝐂𝐄/𝐎𝐃𝐈𝐇𝐑 თავის დასკვნაში: „სანქციების ბუნება და სიმკაცრე, მათ შორის იმ ქცევაზე დაწესებული, რომელიც გარკვეულ საზოგადოებრივ წესრიგის დარღვევას მოიცავს, არის მნიშვნელოვანი ფაქტორი კონკრეტული შეზღუდვების აუცილებლობისა და პროპორციულობის შეფასებისას. შეკრებების დროს არასაჭირო ან არაპროპორციულად მკაცრმა სანქციებმა შეიძლება ხელი შეუშალოს სხვდასხვა ღონისძიების ჩატარებას და გამოიწვიოს “მსუსხავი ეფექტი“, რომელიც მონაწილეებს შეკრებაზე დასწრებისგან თავს შეაკავებინებს”.[31]

ამრიგად, სადავო ნორმებს აქვთ „მსუსხავი ეფექტი” არამხოლოდ მშვიდობიანი შეკრების უფლებაზე (21-ე მუხლის პირველი პუნქტი), არამედ გამოხატვის თავისუფლებაზე, რაც მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი, მე-2 და მე-5 პუნქტებით დაცული უფლებაში ჩარევაზე. მითუმეტეს იმ პირობებში, როცა ნორმის გამოყენების პრაქტიკა არ იძლევა ზუსტ პასუხებს და როცა ნებისმიერი მოქმედება საპროტესტო აქციის პროცესში შეიძლება მიჩნეულ იქნეს გადაკეტვად, კიდევ უფრო მაღალია მსუსხავი ეფექტი.

3. სასარჩელო მოთხოვნა

რადგან სარჩელში დასახელებული ფაქტებით და დასაბუთებით დასტურდება, რომ სადავო ნორმები მოსარჩლეებისთვის, ისევე როგორც იმ მოქალაქისთვის რომლებსაც უკვე შეეხო მათი მოქმედება და ყოველდღიურად ეხება ან მომავალში შეეხება (და ამასთანავე აქვს მსუსხავი ეფექტი) , თანმდევად ზღუდავს შეკრების უფლებას

არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

· საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევა. ნაწილი 10.

„შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა2 “, „გ“, „ე“ და „ვ“ ქვეპუნქტებითა და 11¹ მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით - მოქმედი რედაქცია

· საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174¹ მუხლის ნაწილი 4: შეკრების ან მანიფესტაციის ორგანიზებისა და ჩატარების წესის დარღვევა. 2025 წლის 16 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია. შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლით, მე-11 მუხლით (გარდა მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა1“ და „ა2“ ქვეპუნქტებისა) და 111 მუხლით გათვალისწინებული ნორმების დარღვევა – გამოიწვევს სამართალდამრღვევის დაჯარიმებას 5 000 ლარის ოდენობით ან ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით”

· საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის „მუხლი 347. შეკრების ან მანიფესტაციის ჩატარების წესის დარღვევა:

1. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 174​¹ მუხლის მე-9 ან მე-10 ნაწილით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისთვის ადმინისტრაციულსახდელდადებული პირის მიერ იმავე ნაწილებით განსაზღვრული რომელიმე ქმედების ჩადენა − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე.

2. იგივე ქმედება, ჩადენილი არაერთგზის, − ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე.

· „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა 2“

სახის ნიღბით ან ნებისმიერი სხვა საშუალებით დაფარვა - ნორმის ნორმატიული შინაარსი

· „შეკრებებისა და მანიფესტაციების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის ე) ქვეპუნქტი

განზრახ შექმნან დაბრკოლებები ხალხის ან ტრანსპორტის გადაადგილებისთვის, მათ შორის, დაარღვიონ ამ კანონის 11¹ მუხლის მოთხოვნები - ნორმის ნორმატიული შინაარსი

[1] საქმეზე Kasparov and Others, v. Russia no. 21613/07, 03/10/2013, სასამართლომ განმარტა, რომ რუსეთის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი, დასჯადად აცხადებს არასანქცირებულ დემონსტრაციაში მონაწილეობის მიღებას. ეს დებულება არეგულირებს საზოგადოებრივი წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ დარღვევებს და მიზნად ისახავს დემონსტრაციების ჩატარების წესის დადგენას. შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ დარღვეული სამართლებრივი წესი მიმართულია ყველა მოქალაქის მიმართ და არა - მცირე ჯგუფის მიმართ, რომელსაც სპეციალური სტატუსი აქვს. შესაბამისად, სასამართლოს დასკვნით, დანაშაული ზოგადი ხასიათის იყო, რაც კონვენციის მიზნებისთვის მისი სისხსლისსამართლებრივი ბუნების ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ნიშანია (პარ. 42).

[2] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025. გვ. 22, პუნქტი 55.

[3] European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Urgent Opinion on Amendments to the Code of Administrative Offences and the Law on Assemblies and Demonstrations, CDL-PI(2025)004, Or. Engl. (Strasbourg, 3 March 2025) (issued pursuant to Art. 14a of the Venice Commission’s Revised Rules of Procedure). ვენეციის კომისია, სასწრაფო მოსაზრება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში და შეკრებათა და დემონსტრაციების კანონში ცვლილებების შესახებ, CDL-PI(2025)004 (3 მარტი 2025).

[4] ირაკლი კობახიძის შეფასებით, ჯარიმები საკმარისად ეფექტური ზომა არ იყო, ხოლო ადმინისტრაციული პატიმრობა ეფექტური ზომაა. „კანონს არღვევენ ყოველდღე. კანონისა და საერთაშორისო სტანდარტის თანახმად, არ შეიძლება, ადამიანებმა გადაკეტონ ქუჩა, თუ ამას არ მოითხოვს მათი რაოდენობა. არ შეიძლება, 50-მა კაცმა იძალადოს 3 700 000 ადამიანზე. ამიტომ არის კანონი, არის საერთაშორისო სტანდარტი. ამის მიუხედავად, ჯარიმები არ ჰყოფნიდა იმას, რომ ამ ძალიან მცირე რაოდენობით ადამიანებს არ ეძალადათ საზოგადოების უდიდეს უმრავლესობაზე. რაც არ იყო ეფექტური, ის ჩანაცვლდა ეფექტური ზომით. ეს არის ადმინისტრაციული პატიმრობა და შემდეგ პლუს სისხლის სამართლებრივი სასჯელის სახით პატიმრობა. (იხ. ლინქი https://1tv.ge/news/irakli-kobakhidze-kanoni-mushaobs-vmoqmedebt-humanurad-metodurad-mizani-iqneba-mighweuli-udides-umciresobas-ar-mivcemt-sashualebas-idzalados-udides-umravlesobaze/)

[5] კანონპროეტის ერთ ერთი ავტორი და ინიციატორი თენგიზ შარმანაშვილის განცხადებით, "აბა, 15 დღე ხომ ვერ ჩაჯდება დიფ სთეითი?" სანამ თქვენზე არ აისახება პრევენციული მნიშვნელობით ეს ზემოქმედცების ღონისძიება, მანამდე ჭკუას ვერ სწავლობს ზოგოერთი. ვისაც შეუძლია, სავალი ნაწილის კანონის შესაბამისად გადაკეტვა, ეს არის კანონის დარღვევა. რა თქმა უნდა [კანონს არ აღასრულებს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, როცა არ აღასრულებს]. მივმართავ, შინაგან საქმეთა სამინისტროს, რომ ეგრევე აღკვეთოს მსგავსი ფაქტი". *(იხ. ლინქი https://tvpirveli.ge/ka/siaxleebi/politika/112340-aqtivistebs-jarimebs-dip-steiti-ukhdis-tengiz-sharmanashvili )

[6] European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Urgent Opinion on Amendments to the Code of Administrative Offences and the Law on Assemblies and Demonstrations, CDL-PI(2025)004, Or. Engl. (Strasbourg, 3 March 2025) (issued pursuant to Art. 14a of the Venice Commission’s Revised Rules of Procedure), პარ. 42

[7] „European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Georgia – Urgent Opinion on Amendments to the Code of Administrative Offences and the Law on Assemblies and Demonstrations, Opinion No. 1226/2024, CDL-PI(2025)004, issued 3 March 2025 pursuant to Article 14a of the Venice Commission’s Revised Rules of Procedure“

[8] Constitutional Court of the Czech Republic, Pl. ÚS 66/04 — European Arrest Warrant Case, Judgment of 3 May 2006.

[9] Polish Constitutional Tribunal Context Analysis, Argumentum a minori ad maius in the Application of the European Arrest Warrant, Legal Commentary, Warsaw 2006.

[10] იხ. დეტალური სამეცნიერო, მეთოდოლოგიური განხილვა: Jakubowski, M., “Argumentum a minori ad maius in Constitutional Review: The European Arrest Warrant in Poland,” Polish Constitutional Review, Vol. XII, No. 2 (2006).

[11] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025. გვ. 22, პუნქტი 54

[12] იხ. დეტალურად ლოლაძე/ფირცხალაშვილი, ძირითადი უფლებები - კომენტარი. 2023. აბზ. 269.

[13] Koll, Liberales Versammlungsrecht, Baden-Baden 2015, გვ. 27 და გვ. 397.

[14] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025. გვ.10, პუნქტი 20.

[15] იქვე, გვ. 10, პუნქტი 21.

[16] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Law on Assemblies and Demonstrations, the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia, Opinion No. FOPA-GEO/536/2025 [TN], Warsaw, 6 March 2025.

[17] იხ. UN HRC, General Comment No. 35 (2014) on liberty and security of person, CCPR/C/GC/35, 16 December 2014, para. 15.

[18] იხ. ECtHR, Peradze and Others v. Georgia, no. 5631/16, 15 December 2022, para. 35.

[19] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025.

[20] იქვე გვ.10, პუნქტი 22

[21] გვ.31, პუნქტი 91.

[22] European Commission for Democracy through Law (Venice Commission), Urgent Opinion on Amendments to the Code of Administrative Offences and the Law on Assemblies and Demonstrations, CDL-PI(2025)004, Or. Engl. (Strasbourg, 3 March 2025) (issued pursuant to Art. 14a of the Venice Commission’s Revised Rules of Procedure პარ. 42.

[23] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025. გვ. 20. პუნქტი 50.

[24] https://ombudsman.ge/res/docs/2025111016333097393.pdf?fbclid=IwY2xjawOFqvlleHRuA2FlbQIxMABicmlkETFHWlV2dklpMEswejE2SG5Gc3J0YwZhcHBfaWQQMjIyMDM5MTc4ODIwMDg5MghjYWxsc2l0ZQEyAAEeeUfp-d4NszZSRPBadAT_O7I69z2Mfi6zR7_B2gFlCEzIW_V4aWxO08Yia4s_aem_06ev2CrpHk6E8o3AEcET7w

[25] საქართველოს სახალხო დამცველის 2024 წლის საპარლამენტო ანგარიში, გვ. 183 და გვ. 186

[26] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე: Ibragimova v. Russia, განაცხადის №68537/13, 30.08.2022, §21

[27] გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტის №37 ზოგადი კომენტარი (2020) მშვიდობიანი შეკრების უფლებაზე (მუხლი 21), CCPR/C/GC/37, 17 სექტემბერი 2020, პარ. 60.

[28] ეუთო/დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისი (OSCE/ODIHR) და ევროპული კომისია დემოკრატიისთვის კანონის მეშვეობით (ვენეციის კომისია), შეკრების თავისუფლების სახელმძღვანელო პრინციპები, მესამე გამოცემა, პარ. 153.

[29] საქართველოს სახალხო დამცველის სასამართლოს მეგობრის (Amicus Curiae) მოსაზრება, სახის ნიღბით ან ნებისმიერი სხვა საშუალებით დაფარვის გამო შეკრების მონაწილეთა ადმინისტრაციული სანქცირების თაობაზე, , გვ. 4.

[30] https://www.interpressnews.ge/ka/article/851125-irakli-kobaxize-50-100-kaci-romelic-ketavs-kuchas-zaladobs-4-milion-adamianze-romeltac-undat-mshvidoba-da-sicqnare-chveni-metoduri-midgomebit-qvela-daelodos-rogor-gagrzeldeba-procesebi-nuli-tanagrznoba-amas-imsaxureben-es-adamianebi/

[31] OSCE Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR), Urgent Opinion on the Amendments to the Code of Administrative Offences and the Criminal Code of Georgia (as adopted on 16 October 2025), Opinion No. FOPA-GEO/564/2025 [ALC/TN], Warsaw, 12 November 2025. გვ. 20. პუნქტი 51.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: კი

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა