თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „გრანტების შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-2 პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის ყველა მოთხოვნას და არ არსებობს სარჩელის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძველი. კერძოდ:

ა) კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად უფლებამოსილი სუბიექტების მიერ. მოსარჩელეები, მეორე მოსარჩელის გარდა, არიან საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად დაფუძნებული არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირები, რომელთა საქმიანობა ძირითადად უცხოური გრანტების საფუძველზე ფინანსდება. მეორე მოსარჩელე არის პირველი მოსარჩელის აღმასრულებელი დირექტორი;

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხები საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია;

დ) დღემდე სარჩელში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი არ ყოფილა გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული ყველა სადავო საკითხი საქართველოს კონსტიტუციით არის გადაწყვეტილი;

ვ) საქართველოს კანონმდებლობა ამ ტიპის სარჩელის წარსადგენად რაიმე ვადას არ ითვალისწინებს;

ზ) სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს საკანონმდებლო აქტის - საქართველოს კანონის ნორმები და არა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტები, რის გამოც „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ზ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ გარემოებას ადგილი არა აქვს.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. პოლიტიკური კონტექსტი და გასაჩივრებული ნორმების საკანონმდებლო წინაისტორია

2025 წლის 16 აპრილს საქართველოს პარლამენტმა, რომელშიც მხოლოდ „ქართული ოცნების“ უმრავლესობაა წარმოდგენილი,[1] დაჩქარებული წესით, ყოველგვარი საჯარო დისკუსიების გარეშე, მიიღო ცვლილება „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონში (საქართველოს კანონი „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე,N496-IIმს-XIმპ).

აღნიშნული ცვლილება უხეშად არღვევს ადამიანის რამდენიმე ძირითად უფლებას, რომელსაც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუცია, მათ შორის, გაერთიანების თავისუფლება, გამოხატვის თავისუფლება, პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება, პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებისა და სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება. ამ სარჩელთ სადავოდ არის გამხდარი აღნიშნული ცვლილების თითოეული კომპონენტის კონსტიტუციურობა.

უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია პოლიტიკური კონტექსტი და საკანონმდებლო წინაისტორია, რომელიც წინ უძღოდა ამ ცვლილების მიღებას,

ჯერ კიდევ 2023 წლის მარტში „ქართული ოცნების“ მიერ კონტროლირებულმა პარლამენტმა განახორციელა ორი კანონპროექტის ინიციირება, რომლებიც საქართველოს სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ იყო მიმართული და არსებითად მის განადგურებას ისახავდა მიზნად. ერთს ერქვა კანონი „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“, ხოლო, მეორეს - „უცხოური აგენტების რეგისტრაციის შესახებ“. მასობრივი საპროტესტო აქციების შემდეგ, რომლებიც შედეგად მოჰყვა აღნიშნული კანონპროექტების ინიციირებას, ორივე მათგანი გაწვეულ იქნა საქართველოს პარლამენტიდან. თუმცა, როგორც შემდგომ გამოირკვა, „ქართული ოცნების“ მხრიდან ეს მხოლოდ დროებითი, ტაქტიკური უკანდახევა იყო

2024 წლის 28 მაისს, მიუხედავად ხელახალი საპროტესტო გამოსვლებისა, პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კანონი „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ“. ამ კანონის კონსტიტუციურობის თაობაზე რამდენიმე კონსტიტუციური სარჩელი იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოში წარდგენილი, მათ შორისაა ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის“, ა(ა)იპ „უფლებები საქართველოს“, ა(ა)იპ „სამოქალაქო საზოგადოების ფონდის“ და სხვების (სულ 122 მოსარჩელის) სარჩელი N1829. ამ უკანასკნელი სარჩელის ერთ-ერთი მოსარჩელე წინამდებარე კონსტიტიტუციური სარჩელის ერთ-ერთი ავტორი ა(ა)იპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოც“ არის.

2025 წლის 1 აპრილს, პარლამენტმა ასევე მიიღო „უცხოეთის აგენტების რეგისტრაციის აქტი“, რომელიც ე.წ. „უცხოური პრინციპალის აგენტებისათვის“, როგორც იურიდიული, ისე ფიზიკური პირებისათვის, სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას ითვალისწინებს იმ შემთხვევაში, თუ ისინი არ დარეგისტრირდებიან, როგორც „აგენტები“.

2024 წლის 26 ოქტომბრის არჩევნების შემდგომ პერიოდში, ქვეყანაში მიმდინარე უწყვეტი სამოქალაქო პროტესტის ფონზე, რომელსაც ხელისუფლებამ სასტიკი დარბევით უპასუხა,[2] „ქართულმა ოცნების“ პარლამენტმა კიდევ არაერთი საკანონმდებლო ცვლილება განახორციელა, რომლებიც მიზნად ქვეყანაში ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებისა და კრიტიკული მედიის განადგურებას ისახავს. ამის თაობაზე უფრო დეტალურად იხ. ერთ-ერთი მოსარჩელის - ა(ა)იპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ბლოგი, სათაურით „გზა დიქტატურისკენ: „ქართული ოცნების“ რეპრესიული ცვლილებები კანონმდებლობაში“.[3]

ამ რეპრესიულ საკანონმდებლო ცვლილებებს თან ახლავს „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების ადმინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი ხასიათის რეპრესიები სამოქალაქო პროტესტის მონაწილეების მიმართ და ხელისუფლების წარმომადგენლების აგრესიული ანტიდასავლური და ანტიდემოკრატიული რიტორიკა.[4]

2. „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონში შეტანილი სადავო ცვლილების შინაარსი და ოფიციალური დასაბუთება

სადავო ცვლილების შედეგად, „გრანტების შესახებ“ კანონი მოითხოვს ნებისმიერი უცხოელი დონორისგან, რომ სანამ გრანტის მიმღებზე გრანტს გასცემდეს, მოიპოვოს საქართველოს მთავრობის ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობა გრანტის გაცემაზე (5¹ მუხლის პირველი პუნქტი). ამისათვის დონორმა საქართველოს მთავრობას ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრულ უფლებამოსილი პირს/ორგანოს უნდა წარუდგინოს გრანტის ხელშეკრულების პროექტი და ნებისმიერი დამატებითი დოკუმენტაცია, რომელსაც მთავრობა ან უფლებამოსილი პირი/ორგანო მოითხოვს (5¹ მუხლის მე-2 პუნქტი).

ასეთი თანხმობის მოპოვება აუცილებელია იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ამ კანონის ამოქმედებამდე დადებული გრანტის ხელშეკრულება ამ კანონის ამოქმედების შემდეგ შეიცვალა („გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზეN496-IIმს-XIმპ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლი).

გრანტი გამოიყენება მხოლოდ ხელშეკრულებაში აღნიშნული მიზნებისთვის. სხვა მიზნებისთვის გრანტის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ დონორისა და საქართველოს მთავრობის ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობით (მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი).

თანხმობის მოპოვების მოთხოვნა არ ვრცელდება საერთაშორისო სპორტული ასოციაციის, ფედერაციისა და კომიტეტის მიერ გაცემულ გრანტებზე, აგრეთვე საქართველოს ფარგლების გარეთ ზოგადი განათლებისა და უმაღლესი განათლების მიღებისა და სამეცნიერო მუშაობისთვის გაცემულ ინდივიდუალურ ფინანსურ დახმარებაზე (5¹ მუხლის მე-3 პუნქტი).

გრანტის თანხმობის გარეშე გაცემისა და მიღების მონიტორინგს ახორციელებს საჯარო სამართლის იურიდიული პირი − ანტიკორუფციული ბიურო (6¹ მუხლის პირველი პუნქტი), რომელსაც ფართო უფლებამოსილებები გააჩნია, მათ შორის:

- პირისგან გამოითხოვოს ფინანსური ანგარიში, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი ამ კანონის 5^​1 მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულებების შეუსრულებლობის (დარღვევის) თაობაზე;

- გამოჰკითხოს ფიზიკური პირი ამ კანონით დადგენილი წესით;

- დაჰკითხოს ფიზიკური პირი მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით;

- საჯარო დაწესებულებისგან, ფიზიკური პირისგან, იურიდიული პირისგან, სხვა სუბიექტისგან გამოითხოვოს საჭირო ინფორმაცია, მათ შორის, განსაკუთრებული კატეგორიის და სხვა პერსონალური მონაცემები, აგრეთვე საიდუმლოების (გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სახელმწიფო საიდუმლოებისა) შემცველი ინფორმაცია;

- განახორციელოს კანონით განსაზღვრული სხვა უფლებამოსილებები (6¹ მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტები).

გრანტის მიმღების მიერ გრანტის თანხმობის გარეშე მიღება − გამოიწვევს გრანტის მიმღების დაჯარიმებას აღნიშნული გრანტის ორმაგი ოდენობით. ფიზიკური პირის ანტიკორუფციული ბიუროს მიერ გამოკითხვისას ან ანტიკორუფციული ბიუროს შუამდგომლობის საფუძველზე ფიზიკური პირის მაგისტრატი მოსამართლის წინაშე დაკითხვისას აღნიშნული პირის მიერ ცრუ ინფორმაციის მიწოდება − გამოიწვევს დაჯარიმებას 2 000 ლარით. ზემოაღნიშნული რომელიმე ქმედების განმეორებით ჩადენა − გამოიწვევს შესაბამისი პირის დაჯარიმებას ამ მუხლის სათანადო პუნქტით გათვალისწინებული ჯარიმის ორმაგი ოდენობით (6⁴ მუხლის პირველი - მე-3 პუნქტები).

ზემოაღნიშნული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენასთან დაკავშირებით ანტიკორუფციული ბიუროს უფლებამოსილი პირი ადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმს. იგი დაუყოვნებლივ ეგზავნება განსახილველად რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს (6³ მუხლის პირველი პუნქტი).

თუ არსებობს გარემოება, რომელმაც შეიძლება დააბრკოლოს სახდელის აღსრულება, ანტიკორუფციული ბიურო უფლებამოსილია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შედგენასთან ერთად სამართალდამრღვევის ქონებას (მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს) დაადოს ყადაღა აღნიშნული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენისთვის გათვალისწინებული სახდელის პროპორციულად. ყადაღა დაუყოვნებლივ ამოქმედდება და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმთან ერთად დასადასტურებლად რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს წარედგინება (6³ მუხლის მე-2 პუნქტი).

„გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონში შეტანილი სადავო ცვლილების ამსახველი კანონპროექტის განმარტებით ბარათში განცხადებულია:

„საქართველოს კანონმდებლობა გრანტის გამცემ სუბიექტთა ფართო წრეს ითვალისწინებს, მათ შორის, უცხო ქვეყნის ხელისუფლებასა და მის წარმომადგენლობას, საფინანსო-საკრედიტო ინსტიტუტებს, აგრეთვე საერთაშორისო საზოგადოებრივ, ჰუმანიტარულ ინსტიტუტებს. ამასთანავე, ვინაიდან გრანტი, თავისი ბუნებით, გრანტის მიმღებისათვის განსაზღვრული მიზნით უსასყიდლოდ გადაცემული სახსრებია, სახელმწიფოს სუვერენიტეტის დაცვისა და კიდევ უფრო გაძლიერების მიზნით მნიშვნელოვანია, კანონით განსაზღვრულ უცხოურ წყაროთა ნაწილისგან მისაღები გრანტის თაობაზე საქართველოს მთავრობის ან მის მიერ განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობის წესის დამკვიდრება, რათა სათანადოდ იქნეს უზრუნველყოფილი სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების ჭრილში სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოს პრინციპების შესაბამისი რეალიზება, აგრეთვე, სახელმწიფოს სუვერენიტეტის დაცვა, მათ შორის, ხალხისგან (ხელისუფლების წყაროსგან) მხარდაჭერილი, მკაფიოდ გაცხადებული, საშინაო და საგარეო პოლიტიკის შეუფერხებლად განხორციელება.“

ნორმალურ დემოკრატიულ სახელმწიფოში უცხოური გრანტების გაცემის საკითხზე სახელმწიფოს თანხმობა არ მოითხოვება, რადგან დემოკრატიულ სახელმწიფოში არ არსებობს კავშირი გრანტების გაცემასა და „სახელმწიფო სუვერენიტეტის“ დაცვის მიზანს შორის. ასეთი კავშირის არსებობის დამადასტურებელი მტკიცებულებები ცვლილების ინიციატორებს არ წარმოუდგენიათ. ნათელია, რომ სახელმწიფო სუვერენიტეტის დაცვის დეკლარირებული მიზანი მხოლოდ საფარველად არის გამოყენებული ისეთი არალეგიტიმური მიზნის შესანიღბად, როგორიცაა ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილი სამოქალაქო სექტორის განადგურება მისთვის საარსებო წყაროს გადაკეტვის გზით.

3. სადავო ნორმების ურთიერთმიმართება

ამ სარჩელით სადავოდ გამხდარ ნორმებს შორის დომინანტური პოზიცია უკავია და ამის გამო განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტს და 5¹ მუხლის პირველ, მე-2 და მე-4 პუნქტებს, რომლებიც, როგორც ქვემოთ არის ახსნილი, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის ამ სარჩელში მითითებულ ნორმებთან მიმართებით.

რაც შეეხება იმავე კანონის 6¹, 6², 6³ და 6⁴ მუხლებს, ისინი პირველ რიგში არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი იმის გამო, რომ არაკონსტიტუციურია მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტი და 5¹ მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტები - ნორმები, საიდანაც გამომდინარეობს და, რომელთა პროცედურული/საპროცესო მხარდაჭერის უზრუნველსაყოფად არის მიღებული აღნიშნული 6¹, 6², 6³ და 6⁴ მუხლები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მუხლები ორგანულ კავშირშია მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტთან და 5¹ მუხლის პირველ, მე-2 და მე-4 პუნქტებთან და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი ამ უკანასკნელთა არაკონსტიტუციურად ცნობის კვალდაკვალ. მათი დატოვება კანონში სრულიად გაუმართლებელი და აუხსნელი იქნებოდა იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, რომელთა მიზეზითაც იქნა ისინი მიღებული კანონმდებლის მიერ.

სარჩელის შესაბამის ნაწილებში ასევე წარმოდგენილია დამატებითი არგუმენტები „გრანტების შესახებ“ კანონის 6¹, 6², 6³ და 6⁴ მუხლების ცალკეული დებულებების კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან შეუსაბამობის თაობაზე.

4. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლით უზრუნველყოფილ გაერთიანების თავისუფლებასთან

ა) რატომ გააჩნიათ მოსარჩელეებს კანონის სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის ინტერესი

მართალია, „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტისა და 5¹ მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტების შინაარსიდან გამომდინარე, გრანტის გაცემაზე თანხმობის მოპოვების ვალდებულება გრანტის გამცემზე (დონორზე) ვრცელდება, ცხადია, რომ ამ ნორმის პოტენციური საზიანო ეფექტი ყველაზე მეტად გრანტის მიმღებზე, მათ შორის, წინამდებარე სარჩელის მოსარჩელეებზე გავრცელდება, რადგან გრანტის გაცემაზე უარის შემთხვევაში შემოსავალს სწორედ გრანტის მიმღები დაკარგავს. შესაბამისად, ამ სარჩელით გასაჩივრებული ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის ინტერესი პირველ რიგში სწორედ გრანტის მიმღებს გააჩნია.

გარდა ამისა, სწორედ გრანტის მიმღებზე და მის თანამშომლებზე ვრცელდება გრანტის გაცემაზე თანხმობის გაუცემლობის შემთხვევაში გრანტის მიღებისას ყველა ის ტვირთი - იქნება ეს მონიტორინგი, ინფორმაციის მიცემის ვალდებულება, გამოკითხვა/დაკითხვა, ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა და სხვ., რომელსაც ითვალისწინებს „გრანტების შესახებ“ კანონის 6¹, 6², 6³ და 6⁴ მუხლები.

ბ) გაერთიანების თავისუფლების ძირითადი პრინციპები

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასებით, პლურალიზმისა და დემოკრატიის უზრუნველყოფის საქმეში, პოლიტიკურ პარტიებთან ერთად, მნიშვნელოვანი როლი აკისრიათ სხვა, არაპოლიტიკური მიზნებისთვის შექმნილ გაერთიანებებს. მოქალაქეთა მონაწილეობა დემოკრატიულ პროცესში დიდწილად სწორედ ასეთ გაერთიანებებში წევრობით ხორციელდება.[5] ევროპული სასამართლოს თქმით:

„მოქალაქეთა შესაძლებლობა, შექმნან იურიდიული პირი იმისთვის, რომ კოლექტიურად იმოქმედონ საერთო ინტერესის სფეროში, არის გაერთიანების თავისუფლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ასპექტი — მის გარეშე ეს უფლება კარგავს ყოველგვარ აზრს. თუ როგორ ასახავს ეროვნული კანონმდებლობა ამ თავისუფლებას და როგორ ასრულებენ მის მოთხოვნებს პრაქტიკაში სახელმწიფო ორგანოები, მანიშნებელია იმისა, თუ რა მდგომარეობაშია ქვეყანაში დემოკრატია. რა თქმა უნდა, სახელმწიფოებს აქვთ უფლება დარწმუნდნენ, რომ გაერთიანების მიზნები და საქმიანობა შეესაბამება კანონით დადგენილ წესებს, თუმცა სახელმწიფოს უფლება — დაიცვას თავისი ინსტიტუტები და მოქალაქეები იმ გაერთიანებებისგან, რომლებიც მათ საფრთხეს უქმნიან — უნდა გამოიყენებოდეს სიფრთხილით. ასოციაციის თავისუფლების შეზღუდვები წარმოადგენს გამონაკლისს და მათი განმარტება უნდა ხდებოდეს ვიწრო მნიშვნელობით; მხოლოდ დამაჯერებელი და სერიოზული მიზეზები ამართლებს ამ თავისუფლებაში ჩარევას. ნებისმიერი ჩარევა უნდა პასუხობდეს „მწვავე საზოგადოებრივ საჭიროებას“; ამასთან, „აუცილებელი“ არ არის ისევე მოქნილი ტერმინი, როგორიცაა, მაგალითად, „სასარგებლო“ ან „სასურველი“.[6]

ევროპული სასამართლოს თქმით, საზოგადოებრივი დისკუსიებისთვის სხვადასხვა პლატფორმის შექმნის ფუნქცია არ შემოიფარგლება მხოლოდ მედიით — ის ასევე შეიძლება შეასრულონ არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, რომელთა საქმიანობა ინფორმირებული საზოგადოებრივი დისკუსიის აუცილებელ კომპონენტს წარმოადგენს. როდესაც არასამთავრობო ორგანიზაცია საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხებზე მსჯელობს, ის ასრულებს „საზოგადოების დარაჯის“ როლს, რომელიც მნიშვნელობით მედიის როლის მსგავსია და ისეთივე დაცვის ღირსია, როგორითაც სარგებლობს მედია.[7]

Ecodefence-ის და სხვების საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა:

„მომჩივანი ორგანიზაციები და მათი ხელმძღვანელები უშუალოდ დაზარალდნენ იმ ინსპექციების, ახალი რეგისტრაციის მოთხოვნების, სანქციებისა და დაფინანსების წყაროებსა და საქმიანობის ბუნებასთან დაკავშირებული შეზღუდვების კომბინაციით, რომლებიც დაწესდა „უცხო ქვეყნის აგენტების შესახებ“ კანონით. მათ უნდა შეეცვალათ თავიანთი ქცევა მნიშვნელოვნად, რათა შეემცირებინათ აღნიშნული კანონის საფუძველზე დამატებითი სანქციების მიღების რისკი, თუმცა ეს არ შეუშლია ხელი ხელისუფლებას, რომ ისინი კვლავ დაჯარიმებულიყვნენ, იმ პერიოდშიც კი, როდესაც „უცხო ქვეყნის აგენტების“ რეესტრში იყვნენ რეგისტრირებულნი. აღნიშნულმა ზომებმა გამოიწვია ზოგიერთ განმცხადებელ ორგანიზაციის გაუქმება. აქედან გამომდინარე, ადგილი ჰქონდა ჩარევას განმცხადებლების გაერთიანების თავისუფლებაში, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის მე-11 მუხლით, მე-10 მუხლის გათვალისწინებით. ასევე, სასამართლომ უარყო მთავრობის შეპირება იმისა, რომ განმცხადებლებს არ ჰქონდათ „დაზარალებულის“ სტატუსი წარდგენილი დარღვევების მიმართ.“[8]

რაც შეეხება კონკრეტულად დაფინანსების წყაროების შეზღუდვას, ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ როდესაც შიდა კანონმდებლობა ზღუდავს მოქალაქეთა გაერთიანების შესაძლებლობას მიიღოს გრანტები ან სხვა სახის ფინანსური დახმარება, რაც არასამთავრობო ორგანიზაციებისთვის დაფინანსების ერთ-ერთ ძირითად წყაროს წარმოადგენს, გაერთიანებამ შეიძლება ვერ შეძლოს იმ საქმიანობის განხორციელება, რომელიც მისი არსებობის მთავარ მიზანს წარმოადგენს. მართალია, სახელმწიფოებს შეიძლება ჰქონდეთ ლეგიტიმური მიზეზი, საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად გააკონტროლონ ფინანსური ოპერაციები ფულის გათეთრებისა და ტერორიზმისა და ექსტრემიზმის დაფინანსების პრევენციის მიზნით, ორგანიზაციის შესაძლებლობა მოიძიოს, მიიღოს და გამოიყენოს დაფინანსება თავისი მიზნების მისაღწევად, წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლების განუყოფელ ნაწილს.[9]

„უცხოეთის აგენტების“ შესახებ რუსული კანონმდებლობის ანალიზისას ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ მართალია, უცხოური აგენტების შესახებ კანონი არ შეიცავს მუხლებს, რომლებიც სრულად კრძალავს უცხოურ დაფინანსებას, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციების ჩვეულებრივი საქმიანობაც კი ისე განიმარტებოდა, რომ პრაქტიკულად ნებისმიერი ქმედება მიჩნეული იყო „პოლიტიკურ საქმიანობად“. შესაბამისად, მომჩივანი ორგანიზაციების ერთადერთი გზა, რათა აერიდებინათ „უცხოელი აგენტის“ იარლიყი და მისგან გამომდინარე შეზღუდვები, იყო უცხოური დაფინანსების სრულად უარყოფა. მომჩივნებს ან უარი უნდა ეთქვათ ყველა ფორმის „უცხოურ დაფინანსებაზე“, ან მოენახათ დამატებითი ხარჯები ანგარიშგებისა და აუდიტის მომსახურების მხრივ და დაეცვათ სხვა მოთხოვნები, როგორებიცაა პუბლიკაციების სპეციალური მარკირება და ხშირი ინსპექციები. ამ არჩევანის თავსმოხვევით, უცხოელი აგენტების შესახებ კანონი აიძულებდა ორგანიზაციებს ან მხოლოდ შიდა, ან მხოლოდ უცხოურ დაფინანსებაზე გადასულიყვნენ, რაც ფაქტობრივად ზღუდავდა მათ დაფინანსების შესაძლებლობებს. ასეთი იძულებითი არჩევანი უცხოური დაფინანსების მიღებასა და შიდა სახელმწიფო დაფინანსებაზე დამოკიდებულებას შორის ცრუ ალტერნატივას წარმოადგენს. იმისათვის, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციებს შეეძლოთ თავიანთი როლის შესრულება როგორც „საზოგადოების დარაჯისა“, მათ უნდა ჰქონდეთ თავისუფლება, მოიზიდონ და მიიღონ დაფინანსება სხვადასხვა წყაროდან. სასამართლოს თქმით, დაფინანსების წყაროების მრავალფეროვნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში მათ დამოუკიდებლობას უწყობს ხელს.[10]

საბოლოოდ, ევროპულმა სასამართლომ დაასკვნა, რომ დაფინანსების წყაროების შეზღუდვა არ არის აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.[11]

ევროპული სასამართლოს დასკვნით, „აუცილებლობის“ ელემენტის არარსებობა, სხვა ფაქტორებთან ერთად, იმითაც იყო განპირობებული, რომ „უცხოური აგენტების“ კანონმდებლობა მისი მოთხოვნების დარღვევისათვის ძალზე მკაცრ ფინანსურ სანქციებს ითვალისწინებს, რაც დეკლარირებული ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული არ არის.[12]

„უცხოეთის აგენტებთან“ დაკავშირებით რუსეთის კანონმდებლობის ევროპული კონვენციის მოთხოვნებთან შეუთავსებლობის თაობაზე ევროპულმა სასამართლომ ასევე იმსჯელა კიდევ ერთ საქმეში, სადაც ასევე მიუთითა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-10 და მე-11 მუხლების დარღვევას შეზღუდვის „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროების“ არარსებობის და სანქციების არაპროპორციულობის გამო, რამაც სასამართლო მიიყვანა დასკვნამდე, რომ შეზღუდვები არ იყო „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში.“[13]

თავის სასწრაფო დასკვნაში, რომელიც „უცხოური გამჭვირვალობის შესახებ“ საქართველოს კანონს ეხებოდა, გაერთიანების თავისუფლებასთან დაკავშირებით ვენეციის კომისიამ აღნიშნა:

„გაერთიანების თავისუფლების უფლება არის დინამიკური, პლურალისტური და მონაწილეობითი დემოკრატიის ქვაკუთხედი და საფუძვლად უდევს სხვა სამოქალაქო თუ პოლიტიკური უფლებების განხორციელების ფართო სპექტრს. ვენეციის კომისიის მთელ რიგ წინა დასკვნებში ხაზგასმით აღინიშნა, რომ სამოქალაქო-საზოგადოებრივი ორგანიზაციები მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ისინი საშუალებას აძლევენ მოქალაქეებს, გაერთიანდნენ გარკვეული მიზნების მისაღწევად ან/და გარკვეული დღის წესრიგის გასატარებლად. წარმოადგენენ რა საჯარო ჩართულობის ფორმას, ოფიციალურ პოლიტიკურ პროცესში მონაწილეობის პარალელურად, სამოქალაქო-საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა უნდა ითანამშრომლონ საჯარო ხელისუფლებასთან და, ამავდროულად, შეინარჩუნონ თავიანთი დამოუკიდებლობა. არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და სამოქალაქო საზოგადოების სხვა ჯგუფების წევრებს, ისევე როგორც თავად ამ ორგანიზაციებს, მინიჭებული აქვთ შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გარანტირებული ადამიანის უფლებები, მათ შორის, გაერთიანების თავისუფლების უფლება (ევროპული კონვენციის მე-11 მუხლი, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის 22-ე მუხლი), გამოხატვის თავისუფლების უფლება (ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლი, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის მე-19 მუხლი) და პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება (ევროპული კონვენციის მე-8 მუხლი, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის მე-17 მუხლი), ასევე დისკრიმინაციისგან თავისუფლების უფლება (ევროპული კონვენციის მე-14 მუხლი და მე-12 დამატებითი ოქმი, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის 26-ე მუხლი). გარდა ამისა, სახელმწიფოებს აკისრიათ ამ უფლებებთან დაკავშირებული პოზიტიური ვალდებულებები და, შესაბამისად, ვალდებულნი არიან, პატივი სცენ, დაიცვან და ხელი შეუწყონ მათ განხორციელებას.“[14]

ვენეციის კომისიის მოსაზრებით, ისეთი რადიკალური ზომა, როგორიცაა „გასაჯაროების ვალდებულება“ (ანუ, დაფინანსების წყაროსა და დონორთა ვინაობის გასაჯაროება), შეიძლება გამართლებული იყოს მხოლოდ პოლიტიკურ პარტიებთან და იმ სუბიექტებთან მიმართებით, რომლებიც ოფიციალურად ეწევიან ანაზღაურებად ლობისტურ საქმიანობას.“[15]

გ) საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლით გარანტირებული გაერთიანების თავისუფლების ხასიათი და მისი შეზღუდვის საფუძველი

საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლის პირველ პუნქტში განცხადებულია, რომ „გაერთიანების თავისუფლება უზრუნველყოფილია“.

იმავე მუხლის მე-2 პუნქტში დადგენილია, რომ „გაერთიანების ლიკვიდაცია შეიძლება მხოლოდ ამავე გაერთიანების ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით, კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.“

აღნიშნული 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შინაარსიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ გაერთიანების თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და ის შეიძლება შეიზღუდოს, მაგრამ შეზღუდვის ერთად-ერთ ფორმად მითითებულია გაერთიანების ლიკვიდაცია, რომელიც შესაძლებელია ან თავად გაერთიანების გადაწყვეტილებით, ანდა სასამართლოს გადაწყვეტილებით, კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით. შეზღუდვის რაიმე სხვა ფორმას კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არ ითვალისწინებს.

ამით კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტი განსხვავდება, მაგალითად, კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტისგან, რომელიც არ ითვალისწინებს იმავე მუხლის პირველ - მე-4 პუნქტებში მითითებული უფლებების შეზღუდვის რომელიმე კონკრეტულ ფორმას და, მაშასადამე, დასაშვებად მიიჩნევს მათ შეზღუდვას იმ პირობით, რომ შეზღუდვა განხორციელდება კანონის შესაბამისად და დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ან ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველსაყოფად, სხვათა უფლებების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად. იგივე ითქმის კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებაზე, რომელიც მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის მსგავსი სტრუქტურისაა, ოღონდ ლეგიტიმური მიზნების ჩამონათვალი ამ შემთხვევაში უფრო მოკლეა.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მხრიდან გაერთიანების თავისუფლებაში ნებისმიერი სახის ჩარევა, გარდა იმისა, რომ გაერთიანება შეიძლება ლიკვიდირებულ იქნეს სასამართლოს გადაწყვეტილებით, თანაც კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, არაკონსტიტუციურია კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

დ) არის თუ არა უცხოური გრანტების ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევა და თუ არის, კონსტიტუციურია თუ არა ასეთი ჩარევა?

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევა სხვადასხვა ფორმით შეიძლება მოხდეს, მაგალითად: არსებული გაერთიანებისთვის ახალი რეგისტრაციის პროცედურების გავლენის მოთხოვნით [...]; ინსპექციების ჩატარებით, რაც ორგანიზაციის საქმიანობაზე დამთრგუნველად მოქმედებს და სანქციების დაკისრებით [...]; გაერთიანების მიმართ მიუღებელი ტერმინების გამოყენებით [...]; პოლიტიკური პარტიის უცხოური დაფინანსების აკრძალვით [...]; ან გაერთიანების ლიკვიდაციამდე მიყვანით [...].“[16]

შესაბამისად, ეჭვგარეშეა, რომ „გრანტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მოთხოვნა, რომ უცხოური დონორის მიერ გრანტის გაცემა საჭიროებს საქართველოს მთავრობის ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული უფლებამოსილი პირის/ორგანოს წინასწარ თანხმობას, წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლებაში ჩარევას.

ასეთი ჩარევა წინააღმდეგობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან, რადგან, როგორც უკვე აღინიშნა, ჩარევის რაიმე სხვა ფორმას, თუ არა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით გაერთიანების ლიკვიდაციის თაობაზე სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებისა, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება არ ითვალისწინებს.

ე) სხვა არგუმენტები სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობის თაობაზე

ე.1) ჩარევა მოსარჩელე ორგანიზაციებს ლიკვიდაციამდე მიიყვანს

უცხოელი დონორის მიერ გრანტის გაცემაზე თანხმობის გაცემაზე უარი ნებისმიერ ორგანიზაციას, რომელიც უცხოელი დონორების გრანტებით ფინანსდება, საქმიანობის შეწყვეტით და, საბოლოო ჯამში, იძულებითი თვითლიკვიდაციით ემუქრება.

სხვა გრანტის მიმღებ ორგანიზაციებთან ერთად ეს ეხება მოსარჩელე ორგანიზაციებს, რომელთა შემოსავლების დიდ ნაწილს სწორედ უცხოური გრანტები შეადგენს. ამ შემოსავლების დაკარგვის შემთხვევაში ორგანიზაციის არსებობა შეუძლებელია. პირველი მოსარჩელის თვითლიკვიდაციის შემთხვევაში კანონის გასაჩივრებული ნორმების მოქმედება ზიანს მიაყენებს მეორე მოსარჩელესაც, რომელსაც ასეთ შემთხვევაში სამსახურის და სახელფასო შემოსავლების დაკარგვის არსებითი საფრთხე ემუქრება.

რეალობა იმისა, რომ მოსარჩელე ორგანიზაციებისთვის გრანტის გაცემის საკითხის დასმისას დონორი ვერ მოიპოვებს მთავრობისგან ან მის მიერ უფლებამოსილი პირსგან/ორგანოსგანოსგან თანხმობას, დასტურდება „ქართული ოცნების“ ხელისუფლების აგრესიული რიტორიკით ზოგიერთი მოსარჩელის მიმართ.

კერძოდ, კონკრეტულად „გრანტების შესახებ“ კანონში შეტანილ ცვლილებებთან დაკავშირებით, ხელისუფლების წარმომადგენლები დაუფარავად აცხადებდნენ, რომ „კოლექტიური გიგაურები და ლომჯარიები“ ვიზირებას ვერ მიიღებენ:

"როდესაც კონკრეტული დონორი ორგანიზაცია მიმართავს მთავრობას ამა თუ იმ გრანტის გაცემასთან დაკავშირებით, თუ მთავრობას დაარწმუნებს, რომ ეს საქმეს წაადგება ჩვენი ქვეყნისთვის, ჩვენი მოსახლეობისთვის კარგი იქნება, რა თქმა უნდა, ამას მოჰყვება მთავრობის მხრიდან ვიზირება. ხოლო თუ ვერ დაარწმუნებს მთავრობას და ჩვენ დავინახავთ ნიშნებს, რომ ეს თანხა უნდა მოხმარდეს ლომჯარიას, გიგაურს, ქალბატონ პატარაიას და ა.შ. იმისთვის, რომ მორიგი რევოლუციური სცენარი მოაწყონ, რა თქმა უნდა, ამაზე ვიზირება არ იქნება. თუ მაინც გასცემს დონორი ორგანიზაცია ქალბატონ ლომჯარიაზე ამ თანხას, ქალბატონი ლომჯარია დაჯარიმდება ამ თანხის ორმაგი ოდენობით".[17]

კიდევ ერთი ნათელი მაგალითი ხელისუფლების წარმომადგენლების აგრესიული რიტორიკისა კონკრეტულად „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ მისამართით პარლამენტის საპროცედურო საკითხთა და წესების კომიტეტის თავმჯდომარის დავით მათიკაშვილის საჯაროდ გაკეთებული განცხადებაა:

"გამჭვირვალობა საქართველო" არის ორგანიზაცია, რომელიც წლების განმავლობაში უცხოეთიდან, USAID-დან, NED-იდან და სხვა ორგანიზაციებიდან მიღებული დაფინანსებით დღენიადაგ ცდილობდა ჩვენს ქვეყანაში დესტრუქციის, დესტაბილიზაციის შეტანას. ტყუილებით ის გამოირჩეოდა "გამჭვირვალობა საქართველო". გამჭვირვალობა არის ის აუცილებელი პრინციპი, რომელსაც დაექვემდებარება აბსოლუტურად ყველა ორგანიზაცია, ეს იქნება ვალდებულება კანონით გამომდინარე, შესაბამისი სანქცირებით თუ კი რა თქმა უნდა ვინმე შეეცდება და თავს აარიდებს ამ საკანონმდებლო დანაწესს".[18]

ასეთ პირობებში სადავო ნორმების მოსარჩელე ორგანიზაციების მიმართ გამოყენება მათ ისეთ შედეგამდე - ლიკვიდაციამდე - მიიყვანს, რაც კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, მხოლოდ თვითონ ორგანიზაციის ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით არის შესაძლებელი. მართალია, ამ შემთხვევაში ფორმალურად ლიკვიდაცია შეიძლება თვითონ ორგანიზაციის გადაწყვეტილებით განხორციელდეს, ნათელია, რომ ამ გადაწყვეტილებას არ ექნება ნებაყოფილობითი ხასიათი, არამედ ის იქნება იძულებითი გადაწყვეტილება, რომლის წინაპირობები სახელმწიფომ არაკონსტიტუციური ნორმების შემოღების გზით შექმნა.

ე.2) სადავო ნორმები არ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს

თუნდაც დავუშვათ, რომ კონსტიტუციის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ლიკვიდაციის გარდა გაერთიანების თავისუფლების შეზღუდვას სხვა საფუძვლებითაც ითვალისწინებს, რაც სინამდვილეში ასე არ არის, ამ თავისუფლების შეზღუდვა, როგორც, მაგალითად კონსტიტუციის მე-15 და მე-17 მუხლების და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8 - მე-11 მუხლების შემთხვევაშია, უნდა აკმაყოფილდეს სამ სავალდებულო კრიტერიუმს: 1) შეზღუდვა გათვალისწინებული უნდა იქნეს კანონით; 2) იგი უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს; 3) იგი აუცილებელი უნდა იყოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

იმისათვის, რომ შეზღუდვა აკმაყოფილებდეს პირობას „გათვალისწინებულია კანონით“, საკმარისი არ არის, რომ შეზღუდვა გაწერილი იყოს კანონში, არამედ თვითონ კანონის ნორმა უნდა აკმაყოფილებდეს გარკვეულ მოთხოვნებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს დიდი ხნის პრაქტიკის თანახმად, კანონის ხარისხობრივი მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად შიდა კანონმდებლობამ უნდა უზრუნველყოს სამართლებრივი დაცვის გარკვეული დონე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ხელისუფლების მიერ კონვენციით გარანტირებულ უფლებებში თვითნებური ჩარევა. აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის მინიჭებული ფართო დისკრეცია, რომელიც შეიძლება განისაზღვროს, როგორც შეუზღუდავი ძალაუფლება, დემოკრატიული სახელმწიფოს ერთ-ერთ ძირითად ფასეულობას - სამართლის უზენაესობის პრინციპს ეწინააღმდეგება. კანონმა საკმარისი სიცხადით უნდა განსაზღვროს ამგვარი დისკრეციის ფარგლები და განხორციელების წესი.[19]

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმები, რომლებიც მთავრობას ან მის მიერ უფლებამოსილ პირს/ორგანოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, გასცეს ან არ გასცეს თანხმობა უცხოელ დონორს ამა თუ იმ გრანტის მიმღები პირისთვის გრანტის გაცემის თაობაზე, საერთოდ არ ახდენს რეგლამენტირებას იმისას, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება გაიცეს ან არ გაიცეს ასეთი თანხმობა, მათ შორის, არ არის დადგენილი რაიმე სახის კრიტერიუმები, რომლებიც უნდა იქნეს დაკმაყოფილებული თანხმობის ან თანხმობაზე უარის გაცემის შემთხვევაში. შესაბამისად, მთავრობისათვის ან მის მიერ უფლებამოსილი პირის/ორგანოსათვის სადავო ნორმებით მიერ დადგენილი თანხმობის გაცემის უფლებამოსილება აბსოლუტური, შეუზღუდავი დისკრეციის ხასიათს ატარებს და ფართო ასპარეზს ქმნის თვითნებური გადაწყვეტილებების მიღებისათვის, რაც, როგორც უკვე აღინიშნა, სამართლის უზენაესობასთან შეუთავსებელია.

იმ განცხადებების ფონზე, რომლებსაც ხელისუფლების წარმომადგენლები მოსარჩელეების მიმართ აკეთებენ, ადვილია იმის პროგნოზირება, რომ ამგვარი თვითნებური გადაწყვეტილებების სამიზნე, სხვებთან ერთად, სწორედ მოსარჩელეებიც გახდებიან.

ცალკე პრობლემაა კანონის ხარისხის და, ასევე, ნორმის განჭვრეტადობის თვალსაზრისით, „გრანტების შესახებ“ კანონის 6¹ მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც ანტიკორუფციულ ბიუროს ანიჭებს უფლებამოსილებას, „საჭიროების შემთხვევაში“, დაადგინოს გრანტის თანხმობის გარეშე გაცემისა და მიღების მონიტორინგის განხორციელების წესი. ჯერ-ერთი, ბუნდოვანია სიტყვები „საჭიროების შემთხვევაში“. მეორეც, გაუგებარია, რატომ არ შეიძლებოდა ამ წესის გათვალისწინება საკუთრივ კანონში და არა კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტში, მით უმეტეს, რომ საქმე ეხება კონსტიტუციურ უფლებებში ჩარევას.

ე.3) სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ჩარევა გაერთიანების თავისუფლებაში არ არის აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმების თანახმად, იმ შემთხვევაში, თუ გრანტის მიმღები უცხოელი დონორისგან გრანტს მთავრობის ან მიერ უფლებამოსილი პირის/ორგანოს თანხმობის გარეშე მიიღებს, იგი დაჯარიმდება გრანტის ორმაგი ოდენობით.

ამგვარი არაპროპორციულად მკაცრი სახდელი ქმნის „მსუსხავ ეფექტს, როგორც გრანტის გამცემი უცხოელი დონორებისთვის, რომლებსაც, ცხადია დაეკარგებათ გრანტების გაცემის სურვილი ამ ქვეყანაში, ისე მიმღები პირებისათვის, მათ შორის, მოსარჩელეებისთვის და მათ საქმიანობის შეჩერებისკენ უბიძგებს.

გარდა ამისა, კანონმდებელს არ წარმოუდგენია „რელევანტური და საკმარისი“ არგუმენტები იმისათვის, რომ დაესაბუთებინა ამგვარი შეზღუდვის „მწვავე საზოგადოებრივი საჭიროება“. ზოგადი მითითება „სუვერენიტეტის“ დაცვის აუცილებლობაზე ამგვარი შეზღუდვის გამართლებად არ გამოდგება.

ვ) გაერთიანების თავისუფლების დარღვევა ორგანიზაციის მიმართ ასევე იწვევს ამ უფლების დარღვევას მისი წარმომადგენლების მიმართაც

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, გაერთიანების დაშლა გავლენას ახდენს როგორც თავად გაერთიანებაზე, ასევე მის პრეზიდენტებზე, დამფუძნებლებსა და წევრებზე.[20]

შესაბამისად, პირველი მოსარჩელის მიმართ გაერთიანების თავისუფლების დარღვევა შედეგად იწვევს ამავე უფლების დარღვევას მეორე მოსარჩელის მიმართაც.

5. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით უზრუნველყოფილ გამოხატვის თავისუფლებასთან

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, არსებობს მყარი კავშირი გამოხატვის თავისუფლებისა და გაერთიანების თავისუფლების დარღვევებს შორის. კერძოდ, ევროპული სასამართლოს აზრით, „მრავალფეროვნების პრინციპის განხორციელება შეუძლებელია, თუ გაერთიანებას არ აქვს შესაძლებლობა თავისუფლად გამოხატოს თავისი იდეები და მოსაზრებები.“ „მოსაზრებების დაცვა და მათი თავისუფლად გამოხატვის უფლება, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის მე-10 მუხლში, წარმოადგენს გაერთიანების თავისუფლების მიზნებს... ასეთი კავშირი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება მაშინ, როცა – როგორც მოცემულ საქმეებში – გაერთიანების წინააღმდეგ ხელისუფლების ჩარევა, სულ მცირე ნაწილობრივ, გაერთიანების შეხედულებებსა და განცხადებებს მოჰყვა“.[21]

მოცემულ შემთხვევაში, როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმების ერთ-ერთ მთავარ სამიზნეს, მისი ინიციატორების აღიარებით, სწორედ თუ ყველა არა, მოსარჩელეთა ნაწილი წარმოადგენს და ამ ნორმების მიღების მიზეზი სწორედ საჯარო სივრცეში მათი აქტიურობა და მათ მიერ საკუთარი აზრის გამოხატვა გახდა.

შესაბამისად, მე-4 პუნქტში მითითებული გარემოებების გამო, გაერთიანების თავისუფლებასთან ერთად სადავო ნორმები მომჩივნების გამოხატვის თავისუფლებასაც არღვევს.

6. სადავო ნორმების შეუსაბამობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით უზრუნველყოფილ ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხების უფლებასთან

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს განმარტებით, „პირადი ცხოვრება“ ფართო ცნებაა, რომელიც არ ექვემდებარება ამომწურავ განსაზღვრას. კონვენციის მე-8 მუხლი იცავს პიროვნული განვითარების უფლებას, როგორც საკუთრივ პიროვნების განვითარების, ისე პირადი ავტონომიის სახით. ყველას აქვს უფლება იცხოვროს პირადი ცხოვრებით, ყოველგვარი არასასურველი ყურადღებისგან შორს. თუმცა, „პირადი ცხოვრების“ ცნება მხოლოდ „ინტიმური წრით“ არ შემოიფაგლება. ამგვარად, მე-8 მუხლი იცავს „პირად ცხოვრებას“ ფართო გაგებით, რომელიც მოიცავს სოციალურ პირად ცხოვრებასაც, კერძოდ, ინდივიდის შესაძლებლობას, განავითაროს საკუთარი სოციალური იდენტობა. ამ მხრივ, ეს უფლება ასახავს შესაძლებლობას, რომ ინდივიდმა დაამყაროს და განავითაროს ურთიერთობები სხვებთან. აქედან გამომდინარე, არ არსებობს პრინციპული საფუძველი პირადი ცხოვრების ცნებიდან პროფესიული საქმიანობის გამორიცხვისთვის. სამუშაო გარემო ხშირად წარმოადგენს ყველაზე მნიშვნელოვან ადგილს, სადაც ადამიანები ახორციელებენ ურთიერთობებს სხვა ადამიანებთან. პროფესიული ცხოვრება ხშირად ემთხვევა პირად ცხოვრებას, რის გამოც მათი გამიჯვნა რთულია. შესაბამისად, პროფესიული ცხოვრება ექცევა კონვენციის მე-8 მუხლით დაცულ სფეროში.[22]

მოცემულ შემთხვევაში, მეორე მოსარჩელისთვის, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში პირველი მოსარჩელის აღმასრულებელი დირექტორია, პროფესიული ცხოვრება მისი პირადი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად იქცა. შესაბამისად, რისკები, რომლებსაც სადავო ნორმები პირველი მოსარჩელის არსებობის კუთხით ქმნის, მისი თვითლიკვიდაციის ჩათვლით, სხვა გარემოებებთან ერთად, მეორე მოსარჩელის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ტოლფასია.

რაც შეეხება ჩარევის გამართლებას კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების შინაარსიდან გამომდინარე, ამ შემთხვევაშიც რელევანტურია ის არგუმენტები, რომლებიც ამ სარჩელის მე-4 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტშია მითითებული. კერძოდ, სადავო ნორმები არ აკმაყოფილებს იმ ხარისხობრივ მოთხოვნებს, რომლებიც კანონს მოეთხოვება. გარდა ამისა, აღნიშნული ნორმებით დაწესებული შეზღუდვები, არაპროპორციული სანქციების გამო, არ აკმაყოფილებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში „აუცილებლობის“ მოთხოვნებს.

გარდა ამისა, მეორე მოსარჩელის პირად ცხოვრებაში გაუმართლებელი ჩარევა შედეგად მოჰყვება „გრანტების შესახებ“ კანონის 6¹, 6², 6³ და 6⁴ მუხლების იმ დებულებებს, რომლებიც ეხება ინფორმაციის გაცემის ვალდებულებას, გამოკითხვას/დაკითხვას და ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას კანონის მოთხოვნების დარღვევისათვის.

[1] როგორც ცნობილია, სამი ოპოზიციური ბლოკის წარმომადგენლებმა პარლამენტი ოფიციალურად დატოვეს და ფორმალურად პარლამენტში მხოლოდ ერთი ოპოზიციური პარტია რჩება, ოღონდ პარლამენტის მუშაობაში მონაწილეობას ისიც არ ღებულობს.

[2] იხ. მაგალითად, „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ვებგვერდზე გამოქვეყნებული ინფორმაცია: https://www.transparency.ge/ge/post/rogor-dagegma-kartulma-ocnebam-mshvidobiani-demonstrantebis-sistemuri-cameba; https://www.transparency.ge/ge/post/ukanono-xelisuplebis-mier-mshvidobiani-demonstrantebis-mimart-28-noemberidan-2-dekembramde.

[3] აღნიშნული ბლოგი გამოქვეყნებულია „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“ ვებგვერდზე: https://www.transparency.ge/ge/post/gza-diktaturisken-kartuli-ocnebis-represiuli-cvlilebebi-kanonmdeblobashi.

[4] იხ. მაგალითად, https://crrc.ge/wp-content/uploads/2024/10/sjc-facebook-monitoring-report_21oct2024.pdf.

[5] Ecodefence and Others v. Russia, nos. 9988/13 and 60 others, 14 June 2022, § 88).

[6] იქვე, § 123.

[7] იქვე, § 124.

[8] იქვე, § 87.

[9] იქვე, § 165.

[10] იქვე, §§ 167-169.

[11] იქვე, § 173.

[12] იქვე, § 185.

[13] Kobaliya and Others v. Russia, nos. 39446/16 and 106 others,22 October 2024,§ 98.

[14] ვენეციის კომისია, საქართველო: სასწრაფო დასკვნა „უცხოური გამჭვირვალობის შესახებ“ კანონის თაობაზე, CDL-AD(2024)020, პ. 28.

[15] იქვე, პ. 31.

[16] Ecodefence and Others v. Russia,, § 81.

[17] On.ge, "ოცნების" დეპუტატმა გრანტების კანონის მიღებამდე განაცხადა, რომ ლომჯარია და პატარაია გრანტებზე ნებართვას ვერ მიიღებენ”, 8 აპრილი, 2025 წ.

https://on.ge/story/142672-%E1%83%9D%E1%83%AA%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%93%E1%83%94%E1%83%9E%E1%83%A3%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%9B%E1%83%90-%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%99%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%9D%E1%83%9C%E1%83%98%E1%83%A1-%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%9B%E1%83%93%E1%83%94-%E1%83%92%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%AA%E1%83%AE%E1%83%90%E1%83%93%E1%83%90-%E1%83%A0%E1%83%9D%E1%83%9B-%E1%83%9A%E1%83%9D%E1%83%9B%E1%83%AF%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%93%E1%83%90-%E1%83%9E%E1%83%90%E1%83%A2%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%98%E1%83%90-%E1%83%92%E1%83%A0%E1%83%90%E1%83%9C%E1%83%A2%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%96%E1%83%94-%E1%83%9C%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%90%E1%83%A0%E1%83%97%E1%83%95%E1%83%90%E1%83%A1-%E1%83%95%E1%83%94%E1%83%A0-%E1%83%9B%E1%83%98%E1%83%98%E1%83%A6%E1%83%94%E1%83%91%E1%83%94%E1%83%9C .

[18] https://rustavi2.ge/ka/news/311760.

[19] Navalnyy v. Russia, nos. 29580/12 and 4 others. [GC], 15 November 2018, § 115.

[20] Ecodefence and Others v. Russia, § 69; იხ. აგრეთვე Jehovah’s Witnesses of Moscow and Others v. Russia, no. 302/02, § 101, 10 June 2010.

[21] Ecodefence and Others v. Russia,, § 72.

[22] Bigaeva v. Greece, no, 26713/05, 28 May 2009, §§ 22-25.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა