საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების – ირინე იმერლიშვილისა და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 25 ივლისის №3/7/684 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 25 ივლისის №3/7/684 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. მიგვაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაფასებელ სამართლებრივ მოცემულობად უნდა მიეღო კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის, საქმის განმხილველი მოსამართლის მიერ სადავო ნორმების განმარტება და არაკონსტიტუციურად ეცნო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 197¹ მუხლის მე-2 ნაწილი და ამავე მუხლის შენიშვნა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 197¹ მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევისთვის თავის არიდების მიზნით პირის გამწვევ კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის ან სამედიცინო შემოწმების გასავლელად პირის მუდმივმოქმედ სამედიცინო საექსპერტო კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის დაკისრებული ჯარიმის - 1000 ლარის დადგენილ ვადაში გადაუხდელობა გამოიწვევს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღის ვადით. ამავე მუხლის შენიშვნის მიხედვით კი, აღნიშნული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის პირს ჩამოერთმევა იარაღის ტარების უფლება 3 წლამდე ვადით.

3. №684 კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი განმარტავდა, რომ პირთათვის, რომლებიც იმყოფებიან მძიმე ფინანსურ მდგომარეობაში, წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევისთვის თავის არიდების მიზნით, გამწვევ კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის ან სამედიცინო შემოწმების გასავლელად მუდმივმოქმედ სამედიცინო საექსპერტო კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის დაჯარიმების შესახებ დადგენილების ასლის ჩაბარებიდან 7 დღის ვადაში, ჯარიმის სახით შეფარდებული 1000 ლარის გადახდა ობიექტურად დიდ სირთულესთან არის დაკავშირებული, რის გამოც, ისინი, ფაქტობრივად, განწირულნი არიან სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქციებისათვის, ხოლო გადახდისუნარიან პირებს, რომლებიც მატერიალურ სიდუხჭირეს არ განიცდიან, მარტივად შეუძლიათ ჯარიმის დაფარვა და, ამ გზით, ადმინისტრაციული პატიმრობისა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევისაგან თავის არიდება. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, წარდგინების ავტორი მიიჩნევდა, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 197¹ მუხლის მე-2 ნაწილი და ამავე მუხლის შენიშვნა ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს - სახეზე იყო ქონებრივი მდგომარეობის ნიშნით დისკრიმინაცია.

4. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ მიიჩნია, რომ თუ პირს არ გააჩნია ჯარიმის გადაუხდელობის განზრახვა, პირიქით, სურს დაემორჩილოს კანონს და მხოლოდ ფინანსური შეჭირვების, ობიექტური მიზეზების გამო ვერ ახერხებს ჯარიმის თანხის დათქმულ ვადაში გადახდას, მაშინ მისი ბრალეულობა დგება ეჭვქვეშ. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ, ასეთ შემთხვევაში, საქმის განმხილველმა მოსამართლემ, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტის არარსებობის გამო, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე სამართალწარმოება უნდა შეწყვიტოს, რადგან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის სავალდებულო კომპონენტია მისი ჩადენა ბრალეულად, რომლის გარეშეც არ არსებობს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, როგორც სამართლებრივი მოცემულობა. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სისტემური განმარტების პირობებში, სადავო ნორმები სამართლის წინაშე ყველა ადამიანის თანასწორობის უფლებას არ აყენებს არსებითი, რეალური საფრთხის წინაშე და, ამდენად, არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს (იხ., №3/7/684 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 16-21 პუნქტები).

5. განსხვავებული აზრის ავტორები, პირველ რიგში, ყურადღებას გავამახვილებთ იმ გარემოებაზე, რომ №684 კონსტიტუციურ წარდგინებაში იდენტიფიცირებული მოთხოვნის ფარგლებში, არ ყოფილა შესაფასებელი ისეთი შემთხვევის კონსტიტუციურობა, როდესაც ქმედების (ჯარიმის გადაუხდელობის) განმახორციელებელი გადახდისუუნაროა. საქმის განმხილველი მოსამართლე კონსტიტუციურ წარდგინებაში მიუთითებდა, რომ მას უნდა განეხილა შემთხვევა, როდესაც სამართალდარღვევის განმახორციელებელი იყო დასაქმებული, ჰქონდა ანაზღაურება, შესაბამისად, ვერ ჩაითვლებოდა უქონელ, გადახდისუუნარო პირად, მიუხედავად ამისა, პირმა, კანონით გათვალისწინებულ 7 დღიან ვადაში, ვერ მოახერხა ჯარიმის გადახდა (იხ., №684 კონსტიტუციური წარდგინება, გვ. 6). აღნიშნულიდან გამომდინარე, №684 კონსტიტუციურ წარდგინებში იდენტიფიცირებული მოთხოვნის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა მიეღო შესაფასებელ მოცემულობად ისეთი შემთხვევა, როდესაც პირი არ არის გადახდისუუნარო, თუმცა იგი ვერ ფარავს 1000 ლარიან ჯარიმას, რადგან ამ რაოდენობის თანხის 7 დღის ვადაში აკუმულირება და გადახდა, მისთვის დაკავშირებულია ობიექტურად მძიმე ფინანსურ ტვირთთან. ასეთი ტვირთის მიუხედავად, საქმის განმხიველი მოსამართლის პოზიციით, სადავო ნორმები მისგან უალტერნატივოდ და ავტომატურად მოითხოვდა, ქმედების განმახორციელებელი პირის მიმართ გამოყენებული ყოფილიყო 15 დღის ვადით ადმინისტრაციული პატიმრობა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა 3 წლამდე ვადით.

6. №3/7/684 გადაწყვეტილებაში, როგორც უკვე აღინიშნა, გაბათილებულია საქმის განმხილველი მოსამართლის აღნიშნული პოზიცია და მითითებულია, რომ, ობიექტურად მძიმე ფინანსური მიზეზების გამო, პირის მიერ ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევაში, გამოირიცხებოდა ბრალი და, შესაბამისად, საქმის განმხილველ სასამართლოს უნდა შეეწყვიტა სამართალწარმოება. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობამ, საკუთარი პოზიციის გასამყარებლად, გამოიყენა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკა. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ მხედველობაში მიიღო უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის განმარტება, რომლის თანახმად, არ არსებობს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ბრალეული მოქმედების/უმოქმედობის განხორციელების გარეშე (იხ., საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2021 წლის 21 იანვრის №ბს-1240(2კ-19) განჩინება).

7. განსხვავებული აზრის ავტორები აღვნიშნავთ, რომ უზენაესი სასამართლოს მოხმობილი პრაქტიკა არ ეხება კონსტიტუციური წარდგინებით იდენტიფიცირებული ნორმების გამოყენების შემთხვევას, არამედ ზოგადად განმარტავს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის არსებობისთვის ბრალის, როგორც სავალდებულო კომპონენტის მნიშვნელობას, ასევე ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას, ორგანოს (თანამდებობის პირის) ვალდებულებას, დაადგინოს ბრალეულია თუ არა პირი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში. დასახელებული პრაქტიკა რელევანტურია იმდენად, რამდენადაც ახდენს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ცალკეული ნორმების სისტემურ კონსტანტაციას და განმარტავს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სამართალში ბრალის არსსა და მიმდინარე საქმეებთან დაკავშირებით, გადაწყვეტილების მიმღები პირის მიერ აღნიშნული კომპონენტის გამოკვლევის აუცილებლობას, თუმცა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოხმობილ პრაქტიკაში არ განუსაზღვრავს, როგორ უნდა შეაფასოს ფაქტობრივი გარემოებები კონკრეტული საქმის განმხილველმა მოსამართლემ, კერძოდ, რა შემთხვევებში არსებობს ობიექტურად მძიმე ფინანსური მდგომარეობის გამო ჯარიმის გადაუხდელობა და გამოირიცხება თუ არა ასეთ დროს პირის ბრალეულობა.

8. ამდენად, განსხვავებული აზრის ავტორები ვერ გავიზიარებთ ჩვენი კოლეგების აღნიშნულ პოზიციას, რადგან მიგვაჩნია, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, თუ საქმის განმხილველი მოსამართლე, ინდივიდუალური გარემოებებიდან გამომდინარე და გამოსაყენებელი კანონმდებლობის კეთილსინდისიერი განმარტებით, დაინახავდა, რომ გამოირცხებოდა პირის ბრალეულობა, ბუნებრივია, იმოქმედებდა საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის შესაბამისი ნორმების თანახმად, რომლებზეც საქართველოს უზენაესმა სასამართლომაც მიუთითა, შეწყვეტდა სამართალწარმოებას და არ მომართავდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებით.

9. ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში, გამოსაყენებელი ნორმის ფაქტობრივ გარემოებებთან მისადაგება და სამართლის პრაქტიკაში აღსრულება, რაც, მათ შორის, გულისხმობს იმის გამორკვევას, კონკრეტულ სამართალდარღვევასთან დაკავშირებით, იკვეთება თუ არა პირის ბრალი, შესაფასებელია საქმის განმხილველი საერთო სასამართლოს მოსამართლის მიერ. №684 კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი ნორმის გამომყენებელი მოსამართლეა, რომლის მიმართაც მოქმედებს პრინციპი „jura novit curia“ („სასამართლომ იცის კანონი“). მოცემულ შემთხვევაში, საქმის განმხილველმა მოსამართლემ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ გამოსაყენებელი კანონმდებლობით ხელმძღვანელობის პირობებში, მიიჩნია, რომ მის მიერ შესაფასებელი ინდივიდუალური გარემოებები არ გამორიცხავდა პირის მიერ განხორციელებული ქმედების ბრალეულობას და სახეზე არ იყო სამართალწარმოების შეწყვეტის საფუძველი, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მომართა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვა, მისი საფუძველიანი ვარაუდით, კონსტიტუციასთან წინააღმდეგობაში მყოფი კონკრეტული საქმის განხილვისას გამოსაყენებელი ნორმის შეფასება.

10. საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას, ნორმის სიტყვასიტყვით და სისტემურ განმარტებასთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას, რადგან ნებისმიერი ნორმატიულად დადგენილი ქცევის წესი სიცოცხლისუნარიანი ხდება სასამართლოს პრაქტიკაში და მისი საშუალებით. საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების შესაბამისად, საერთო სასამართლოები განეკუთვნებიან სასამართლო ხელისუფლების შტოს, რომლებიც აღჭურვილი არიან მართლმსაჯულების განხორციელების ექსკლუზიური კომპეტენციით, რაც, თავისი კონსტიტუციური მნიშვნელობით, გულისხმობს, მატერიალური და პროცედურული წესების დაცვით, სამართლის პრაქტიკაში აღსრულებას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 27 ივლისის №2/10/1264 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი მამალაძე, გიორგი ფანცულაია და მია ზოიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18).

11. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით იღებს, რომელიც მას საერთო სასამართლომ განუსაზღვრა (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის №1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16). ამავდროულად, სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანი არ არის საერთო სასამართლოების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებათა რევიზია. მხოლოდ საერთო სასამართლოს ტვირთია, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, საქმეზე არსებული ფაქტებისა და გარემოებების სრულყოფილი ანალიზის საფუძველზე, ისეთი გადაწყვეტილებების გამოტანა, რომელიც შეესაბამება კანონმდებლობისა და კონსტიტუციის მოთხოვნებს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 25 დეკემბრის №2/2/1276 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-99).

12. ამავდროულად, აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განსახილველ საქმეზე, სადავო ნორმების შინაარსისა და მოქმედების ფარგლების დადგენის მიზნით, საერთო სასამართლოებიდან გამოითხოვა სადავო ნორმების გამოყენებასთან დაკავშირებული პრაქტიკა, თუმცა ამგვარი პრაქტიკის მოწოდება საერთო სასამართლოებიდან ვერ მოხერხდა, ზოგ შემთხვევაში პრაქტიკის, ზოგ შემთხვევაში კი სტატისტიკური ფორმების წარმოების არარსებობის გამო. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმების წარდგინების ავტორის მიერ გასაჩივრებული შინაარსით წაკითხვის რესურსი გამოაცალა არა საერთო სასამართლოების სისტემაში ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოს განმარტებების საფუძველზე, რომელსაც აქვს მართლმსაჯულების აღსრულების, კანონის განმარტებისა და შეფარდების კონსტიტუციური მანდატი, არამედ კანონის წაკითხვისა და განმარტების საკუთარი ხედვის საფუძველზე, რაც, როგორც აღინიშნა, არ წარმოადგენს საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოს კომპეტენციას. მხედველობაშია აგრეთვე მისაღები თავად სადავო ნორმების რეგულირების სფეროც და მისგან მომდინარე საფრთხეები. კერძოდ, წარდგინების ავტორი საკონსტიტუციო სასამართლოში სწორედ იმ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვდა, რომელიც მოსამართლის ხედვით, პირისათვის სახდელის სახით, თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებას ავალდებულებდა შესაბამისი უკიდურესი აუცილებლობის გარეშე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური უფლებების, მით უფრო თავისუფლების უფლების შეზღუდვა მხოლოდ მკაფიო, არაორაზროვანი ნორმების საფუძველზეა გამართლებული. ... სიცხადის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს არაერთგვაროვანი წაკითხვა და, შედეგად, თავისუფლების უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/654 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-42). შედეგად, მაშინ, როდესაც არსებობს საერთო სასამართლოს მოსამართლის მხრიდან ნორმის გასაჩივრებული (ჩვენი შეფასებით, არაკონსტიტუციური) ნორმატიული შინაარსით გამოყენების რესურსი, ვფიქრობთ, რომ განსაკუთრებულ დატვირთვას იძენდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სწორედ ნორმის ამგვარად წაკითხვა და საკანონმდებლო წესრიგიდან იმ ნორმატიული შინაარსის გამოყენების პოტენციალისათვის ძალის გამოცლა, რომელიც პირის, თანასწორობის პრინციპის დარღვევით, თავისუფლების აღკვეთის რისკებს შეიცავდა. საკონსტიტუციო სასამართლოს ვალდებულებაც სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ რეგულირება, რომელიც პირისათვის თავისუფლების არაკონსტიტუციურად აღკვეთის თუნდაც მცირე ეჭვებს ბადებს, გამოაცხადოს ძალადაკარგულად. მოცემულ შემთხვევაში, ვერ გავიზიარებთ ამგვარი რისკების სიმცირესა და ჰიპოთეტურობას იმის გათვალისწინებით, რომ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსით სადავო ნორმის გამოყენების რესურსს ხედავდა საერთო სასამართლოს მოსამართლე, რომელიც, უპირველესად, თავად არის ვალდებული კანონმდებლობის განმარტებასა და მისი გამოყენების ფარგლების იდენტიფიცირებაზე.

13. აღნიშნულის გათვალისწინებით, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის მიერ წარმოდგენილი მოთხოვნა სწორედ მის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემის ფარგლებში, არ უნდა მოეხდინა კანონმდებლობის შესახებ საქმის განმხილველი სასამართლოსეული განმარტების პრაქტიკული რევიზია და შეეფასებინა ისეთი შემთხვევის კონსტიტუციურობა, როდესაც ჯარიმის გადაუხდელობისას, პირი არ არის გადახდისუუნარო, შესაბამისად, კანონის განმმარტებელი მოსამართლის პოზიციით, არ გამოირიცხება, მის მიერ ჩადენილი ქმედების ბრალეულობა, თუმცა კონკრეტული გარემოებებიდან გამომდინარე, მისთვის ჯარიმის გადახდა დაკავშირებულია განსაკუთრებით მძიმე ეკონომიკურ ტვირთთან. მსგავს შემთხვევაში, საქმის განმხილველი მოსამართლის პოზიციით, სადავო ნორმები განსაზღვრავდა ბლანკეტურ, უალტერნატივო და ავტომატურ მოთხოვნას, რომლის თანახმად, კანონით გათვალისწინებული 7 დღიანი ვადის გასვლის შემდეგ, პირი მიიჩნეოდა სამართალდამრღვევად და, შესაბამისად, მის მიმართ გამოყენებული უნდა ყოფილიყო 15 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობისა და 3 წლამდე ვადით იარაღის ტარების უფლების შეზღუდვის სანქციათა კუმულაცია. კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის აზრით, სადავო ნორმების სწორედ მსგავსი ბლანკეტური გამოყენების მოთხოვნა იმ პირის მიმართ, რომელიც არ არის გადახდისუუნარო, თუმცა 7 დღის ვადაში ობიექტურად ვერ ახერხებს ჯარიმის გადახდას, ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლის წინაშე ყველა ადამიანის თანასწორობის უფლებას.

14. ამდენად, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ, განსახილველ საქმეზე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა, კანონმდებელი სადავო ნორმებით, სანქციათა სახისა და ზომის, ასევე შესადარებელ პირთა შორის არსებული დიფერენცირების მასშტაბის გათვალისწინებით, არსებითად არათანასწორი პირების მიმართ, ხომ არ ადგენდა ისეთ რეჟიმს, რომელიც იწვევდა პირთა შორის ქონებრივი მდგომარეობის ნიშნით, სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლების შეზღუდვას.

15. როგორც უკვე აღინიშა, №684 კონსტიტუციურ წარდგინებაში იდენტიფიცირებული ნორმები სამართალდარღვევად აცხადებს 1000 ლარის ოდენობის ჯარიმის დადგენილ ვადაში გადაუხდელობას. აღნიშნული სამართალდარღვევის ჩადენისათვის კანონმდებლის მიერ გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული სახდელის უმკაცრესი სახე - 15 დღის ვადით ადმინისტრაციული პატიმრობა, რაც გულისხმობს პირის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვას, ხოლო, დამატებით სახდელად, იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა 3 წლამდე ვადით.

16. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, სახელმწიფოს მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს წარმოადგენს სანქციათა პოლიტიკის წარმართვის შესაძლებლობა, რაც გულისხმობს დასჯადი ქმედებების განსაზღვრას, შესაბამისი სანქციების დაწესებას და მათ აღსრულებას. აღნიშნული მექანიზმის ეფექტიანად გამოყენება, სახელმწიფოსგან მოითხოვს კანონით კონკრეტული ქმედებების რეგულირებას/აკრძალვას, დადგენილი წესების დარღვევისთვის პასუხისმგებლობის შესაბამისი ზომების გამოყენებას და შემდგომ, მათ აღსასრულებლად მოქნილი ღონისძიებების განსაზღვრას. სახელმწიფოს მიერ საზოგადოებაში არსებულ გამოწვევებზე ადეკვატურად რეაგირების მიზნით, სანქციათა პოლიტიკის შემუშავების მნიშვნელობისა და კომპლექსურობის გათვალისწინებით, კანონმდებელი სარგებლობს მიხედულების ფართო ფარგლებით (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/6/770 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12).

17. ამდენად, სახელმწიფო უფლებამოსილია, საზოგადოების წინაშე არსებული გამოწვევებისა და ქვეყანაში შექმნილი მდგომარეობის შესაბამისად, განსაზღვროს სამართლის პოლიტიკა, მათ შორის, დაადგინოს აკრძალულ ქმედებათა ჩამონათვალი, დააწესოს შესაბამისი სანქციები და მათ აღსასრულებლად გაითვალისწინოს ისეთი ღონისძიებები, რომლებიც უზრუნველყოფს მათ პრაქტიკაში ეფექტიან აღსრულებას. თავის მხრივ, აშკარაა, რომ სახდელთა პოლიტიკის ჯეროვანი და სრულფასოვანი განხორციელება შეუძლებელი იქნება, თუ არ იარსებებს მათი აღსრულების ეფექტური მექანიზმები. სახელმწიფოს ხელში სახდელთა აღსრულების სათანადო ბერკეტების არარსებობის შემთხვევაში, თავად სახდელი დაკარგავს ფუნქციაუნარიანობას და მნიშვნელოვნად გართულდება იმ მიზნების მიღწევა, რომლებსაც უშუალოდ ამ სახდელის დაწესება ემსახურება. შესაბამისად, იმის შეფასება, თუ რომელი სახდელი ან მის აღასრულებლად გათვალისწინებული რომელი მექანიზმი რამდენად ეფექტური იქნება იმ მიზნების განსახორციელებლად, რომელთა მიღწევასაც სახელმწიფო ესწრაფვის, per se კანონმდებლის კომპეტენციას განეკუთვნება.

18. მიუხედავად სანქციათა და მათ აღსასრულებლად სათანადო ბერკეტების განსაზღვრის ნაწილში სახელმწიფოს მიხედულების ფართო ფარგლებისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, მხედველობაშია მიღებული, რომ დასჯად ქმედებებთან დაკავშირებულმა სამართლის პოლიტიკის რომელიმე შემადგენელი მექანიზმის არასწორმა, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო გამოყენებამ, შესაძლოა, იგი თავად გადააქციოს იმ ღირებულებების დარღვევის წყაროდ, რომელთა დასაცავადაც უნდა ხდებოდეს მისი ინკორპორირება. ამდენად, ქმედებათა დასჯადობის შესახებ პოლიტიკის განსაზღვრის პროცესში სახელმწიფოს დიდი სიფრთხილე მართებს, რადგან, ერთი მხრივ, უსაფუძვლოდ არ შეზღუდოს ადამიანების თავისუფლება ამა თუ იმ ქმედების აკრძალვის გზით, ხოლო, მეორე მხრივ, აკრძალული ქმედების ჩადენისთვის სახელმწიფოს პასუხი არ იყოს გადამეტებული, არაპროპორციული ანდა დისკრიმინაციული. აქედან გამომდინარე, კანონმდებლის მიხედულების ფარგლები, პასუხისმგებლობის დაკისრებისა და პირის დასჯის კუთხით, მათ შორის, ადმინისტრაციული სახდელის ზომის, მოცულობისა და სიმძიმის დადგენისას, არ არის შეუზღუდავი (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

19. ამდენად, ქმედებათა სამართალდარღვევად განსაზღვრისას, აგრეთვე სახდელებთან და მათ აღსრულებასთან დაკავშირებით შესაბამისი მექანიზმების შემუშავებისას, საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, კანონმდებელი შებოჭილია კონსტიტუციურ ღირებულებათა წესრიგით, მათ შორის, თუმცა არა მარტო პროპორციულობისა და თანასწორობის ფუნდამენტური პრინციპებით.

20. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებით განსაზღვრულია, რომ, თუ პირი დადგენილ ვადაში ვერ შეძლებს ჯარიმის გადახდას, სანქციად მას განესაზღვრება სახდელის უმკაცრესი სახე - 15 დღის ვადით ადმინისტრაციული პატიმრობა და, დამატებით, ჩამოერთმევა იარაღის ტარების უფლება 3 წლამდე ვადით. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული დასახელებული სახდელები არ არის ალტერნატიული, არამედ კუმულაციურად წარმოადგენს სახელმწიფოს პასუხს პირის მიერ სამართალდარღვევად მიჩნეული ქმედების ჩადენისათვის. №684 კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი მიიჩნევდა, რომ სადავო ნორმები სამართალშემფარდებელს, საქმის განმხილველ მოსამართლეს განუსაზღვრავდა ბლანკეტურ, უალტერნატივო და ავტომატურ წესს, რომლის თანახმადაც, კონკრეტული საქმის გარემოებების, მათ შორის, სამართალდამრღვევის ეკონომიკური მდგომარეობის მხედველობაში მიღების გარეშე უწევდა სახდელების შეფარდება. შედეგად, პირები, რომლებიც იმყოფებოდნენ ობიექტურად მძიმე ფინანსურ მდგომარეობაში, განსხვავებით გადახდისუნარიანი პირებისგან, პრაქტიკულად, განწირული იყვნენ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქციებისთვის და, ამდენად, სახეზე იყო ქონებრივი მდგომარეობის ნიშნით დისკრიმინაცია.

21. №684 კონსტიტუციურ წარდგინებასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე, საქართველოს პარლამენტმა წარმოადგინა საკუთარი პოზიცია, რომელშიც განმარტა, რომ სადავო რეგულაცია ნეიტრალურია და ადრესატებს ეპყრობა თანასწორად, რაც გამოიხატება იმაში, რომ ჯარიმის გადახდა, ისევე, როგორც მისი გადაუხდელობა, ყველა პირის მიმართ წარმოშობს ერთნაირ შედეგს.

22. სახელმწიფოსა და პირებს შორის სამართლებრივ ურთიერთობებში ხშირია შემთხვევები, როდესაც სახელმწიფო ნორმის ადრესატებს, სანქციის სახით, უდგენს გარკვეულ ფინანსურ ვალდებულებას. ცხადია, ასეთი ურთიერთობების მოწესრიგებისას, სახელმწიფო განსაზღვრავს ქცევის ზოგად, ნორმატიულ წესს, რომლიც ვრცელდება ნორმის ადრესატთა განუსაზღვრელ წრეზე, როგორც წესი, ასეთი ნორმატიული რეგულაციები ზოგადი და ნეიტრალურია. თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, ერთი შეხედვით ნეიტრალური კანონი შესაძლოა, არათუ შედეგობრივად, არამედ მოქმედებაშივე იწვევდეს მყარი ნიშნით იდენტიფიცირებულ პირთა ჯგუფის მიმართ დიფერენცირებას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-65). განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ სადავო რეგულირება სწორედ ასეთი ტიპის ნორმათა კატეგორიას მიეკუთვნება.

23. განსახილველ შემთხვევაში, როგორც უკვე მრავალჯერ აღინიშნა, სადავო კანონის საფუძველზე, ნებისმიერ პირს ეკისრება 15 დღიანი პატიმრობა და იარაღის ტარების უფლების 3 წლამდე ვადით ჩამორთმევა, წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევისთვის თავის არიდების მიზნით, პირის გამწვევ კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის ან სამედიცინო შემოწმების გასავლელად პირის მუდმივმოქმედ სამედიცინო საექსპერტო კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის დაკისრებული ჯარიმის - 1000 ლარის გადაუხდელობისათვის. თავის მხრივ, 1000 ლარის დადგენილ, 7 დღიან ვადაში გადახდა, ნებისმიერი პირისათვის წარმოადგენს ამ სახდელებისაგან თავის არიდების საშუალებას. ამ მხრივ, სადავო ნორმები prima facie ნეიტრალურია. თუმცა ეს, ერთი შეხედვით, ნეიტრალური მიდგომა, რეალურად, ფინანსურად ძლიერ მდგომარეობაში მყოფ პირს უტოვებს თავისუფალი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას 15 დღიან პატიმრობასა და 1000 ლარის გადახდას შორის, მაშინ, როდესაც ფინანსურად მძიმე მდგომარეობაში მყოფი პირისათვის, რომელსაც 7 დღის ვადაში ჯარიმის გადასახდელად საკმარისი ოდენობის თანხის მოძიების რესურსი ობიექტურად არ გააჩნია, მსგავსი არჩევანი ილუზორულია და, პრაქტიკულად, არ არსებობს. ამდენად, განსახილველ შემთხვევაში, ძლიერი ფინანსური მდგომარეობის მქონე პირებს, აქვთ რეალური არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა, 1000 ლარის გადახდასა და მისი გადაუხდელობის თანამდევ უფლებრივ შეზღუდვას შორის, ხოლო პირებს, რომლებისთვისაც დადგენილ ვადაში 1000 ლარის მოძიება ობიექტურ სირთულეებთან არის დაკავშირებული, ჯარიმის გადახდის გულწრფელი სურვილის შემთხვევაშიც კი, ასეთი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა, პრაქტიკულად, არ გააჩნიათ და ისინი, იმთავითვე, განწირულნი არიან 15 დღით თავისუფლების აღკვეთისა და იარაღის ტარების უფლების 3 წლამდე ვადით ჩამორთმევისათვის.

24. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ისიც, რომ ჯარიმის სახით განსაზღვრული 1000 ლარი, რეალურად, არ წარმოადგენს იმდენად მცირე ოდენობის თანხას, რომ კითხვის ნიშანიც კი არ ჩნდებოდეს იმასთან დაკავშირებით, ობიექტურად შეუძლია თუ არა, თუნდაც დასაქმებულ პირს, მისი გადახდა. ბუნებრივია, ვივარაუდოთ, რომ არსებულ რეალობაში, საზოგადოების წევრების გარკვეული ნაწილისათვის, შესაბამისი ანაზღაურების ქონის პირობებშიც კი, 1000 ლარის მოძიება, ობიექტურ სირთულეებთან იქნება დაკავშირებული. აღნიშნული ვარაუდი განსაკუთრებით რეალური შეიძლება იყოს სადავო ნორმების ადრესატთა მიმართ, რომელთაც, როგორც წესი, ასაკიდან გამომდინარე, არ აქვთ სტაბილური შემოსავალი, დაგროვებული აქტივები და, ამდენად, მათი ფინანსური მდგომარეობა განსაკუთრებით მყიფეა. საუბარია წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში სავალდებულო გაწვევას დაქვემდებარებულ პირებზე (თავდაცვის კოდექსის 62-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, 18 წლიდან 27 წლამდე ასაკობრივ ჯგუფზე), რომელთა დიდი ნაწილი იმყოფება პროფესიული განვითარების საწყის ეტაპზე, რაც განსაკუთრებით ზრდის იმის ალბათობას, რომ მათთვის, 1000 ლარის ოდენობის ჯარიმის გადახდა სერიოზულ ფინანსურ გამოწვევად იქცეს. ამ მოსაზრებას აძლიერებს ის გარემოება, რომ ჯარიმის გადახდის ვალდებულება შემოსაზღვრულია საკმაოდ მცირე დროით, კერძოდ, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 290-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, პირს დასახელებული ჯარიმის გადახდა ევალება, დაჯარიმების შესახებ დადგენილების ასლის მისთვის ჩაბარებიდან 7 დღის ვადაში. ხოლო როგორც წარდგინების ავტორი მიუთითებს, აღნიშნული ვადის გასვლის მომდევნო დღეს უკვე არსებობს საფუძველი, რომ პირის მიმართ დაიწყოს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქციის დასაკისრებლად სამართალწარმოება.

25. შესაბამისად, სრულიად რეალისტურია იმის დაშვება, რომ სადავო ნორმების ადრესატმა, რომელიც, ზოგადად, არ არის გადახდისუუნარო და აქვს ანაზღაურება, მისი შემოსავლების და ქონებრივი მდგომარეობის გათვალისწინებით, ობიექტურად ვერ შეძლოს აღნიშნულ ვადაში ჯარიმის დაფარვისთვის საკმარისი ოდენობის თანხის მოძიება, რის გამოც მას ჩამოერთმევა იარაღის ტარების უფლება 3 წლამდე ვადით და დაექვემდებარება 15 დღიან ადმინისტრაციულ პატიმრობას, ხოლო პირი, რომლისთვისაც 1000 ლარის მოძიება პრობლემას არ წარმოადგენს, ყოველთვის გადაიხდის მას, რითაც მოახერხებს, თავიდან აირიდოს სადავო ნორმების ადრესატად ყოფნა. აღნიშნულის გათვალისწინებით, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ, მოცემულ შემთხვევაში, prima facie ნეიტრალური სადავო ნორმების მოქმედებას, ფაქტობრივად, მოყვება ნეგატიური შედეგები პირთა მხოლოდ გარკვეული ნაწილისათვის, მათი ფინანსური შესაძლებლობებიდან გამომდინარე, რაც იწვევს ქონებრივი მდგომარეობის ნიშნით დიფერენცირებას.

26. კონსტიტუციით დაცული თანასწორობის იდეა, რომელიც ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, სახელმწიფოსგან მოითხოვს, რომ სახდელებისა და მათ აღსასრულებლად შესაბამისი მექანიზმების განსაზღვრისას, inter alia, გაითვალისწინოს რეგულირების მოქმედების კონტექსტი, რათა, თუნდაც ნეიტრალური ნორმებით, პრაქტიკულად, არ მოხდეს მყარი ნიშნით იდენტიფიცირებულ პირთა ჯგუფის არაპირდაპირი დისკრიმინაცია. სანქციათა და მათ აღსასრულებლად საჭირო ეფექტიანი ღონისძიებების შემუშავებისას, სახელმწიფოსთვის, იმთავითვე, ცნობილი უნდა იყოს, რომ საზოგადოება სოციო-ეკონომიკურად ჰომოგენური არ არის, არამედ შედგება ფინანსურად განსხვავებული შესაძლებლობის მქონე პირთა ჯგუფებისგან. შესაბამისად, ჯარიმის, როგორც ფინანსური სახდელის აღსრულების მექანიზმების შემუშავებისა და შერჩევისას, ეს ფაქტორი მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული. სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი სამართლებრივი წესრიგი, სადაც პირთა ფიზიკური თავისუფლების აღკვეთა მაქსიმალურად იქნება დისტანცირებული მათი ფინანსური მდგომარეობისგან.

27. აღნიშნული, ცხადია, არ გულისხმობს, რომ ქონებრივად შედარებით მძიმე მდგომარეობაში მყოფი სამართალდამრღვევი პირების მიმართ სახელმწიფოს არ აქვს სათანადოდ დასჯის და შესაბამისი სამართალდარღვევის საპასუხოდ დაწესებული სახდელის ეფექტურად აღსრულების ლეგიტიმური ინტერესი. სამართლებრივ სახელმწიფოში სამართალდამრღვევის სიღარიბე არ უნდა გახდეს სახდელისგან თავის არიდების საფუძველი, ერთგვარი ინდულგენცია. ბუნებრივია, სამართალდარღვევის ჩამდენი პირები ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან სხვადასხვა, მათ შორის, ქონებრივი მდგომარეობის ნიშნით, თუმცა სახელმწიფო უფლებამოსილი და ვალდებულია, ჩადენილი სამართალდარღვევისათვის არა მხოლოდ სათანადო პასუხისმგებლობა დააკისროს თითოეულ მათგანს, არამედ აღასრულოს კიდეც დაკისრებული სახდელი. მეტიც, ისეთი სამართლებრივი წესრიგი, რომელიც ერთი და იმავე სამართალდარღვევის ჩადენისათვის დასჯიდა მხოლოდ ფინანსურად შეძლებულ პირებს, ხოლო ღარიბებს მიანიჭებდა იმუნიტეტს და დატოვებდა ეკვივალენტური პასუხისმგებლობის მიღმა, თავად მოვიდოდა წინააღმდეგობაში თანასწორობის იდეის ფუნდამენტურ საწყისებთან.

28. ამდენად, თანასწორობის კონსტიტუციური პრინციპის მოთხოვნაა, რომ სამართალდამრღვევისთვის ადეკვატური სახდელის დაკისრებისა და სახდელის აღსრულების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებების შერჩევისას, სახელმწიფომ, შერჩეული საშუალების ეფექტურობაზე ყურადღების გამახვილების პარალელურად, სახდელის დაკისრებისა და აღსრულების მექანიზმი იმგვარად მოაწესრიგოს, რომ იგი, უფლების შეზღუდვის თვალსაზრისით, მაქსიმალურად პროპორციული იყოს ყველა შესაძლო სამართალდამრღვევი პირის მიმართ. თანასწორობის საყოველთაო უფლება ვრცელდება, მათ შორის, სამართალდარღვევის ჩამდენ პირებზეც, შესაბამისად, დაუშვებელია, ისეთი ბლანკეტური სამართლებრივი წესრიგის შექმნა, სადაც ერთი და იმავე სამართალდარღვევის ჩადენისათვის, სხვადასხვა ფინანსური შესაძლებლობის მქონე პირთა მიმართ, მხოლოდ და მხოლოდ მათი ფინანსური მდგომარეობიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს პასუხი იქნება არსებითად განსხვავებული.

29. განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმები ბლანკეტურია იმ გაგებით, რომ, როგორც წარდგინების ავტორი აღნიშნავს, 1000 ლარიანი ჯარიმის დადგენილ დროში გადაუხდელობისას, მოსამართლეს არ აქვს რაიმე დისკრეცია, კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, შესაბამისი სახდელის შერჩევის კუთხით და იგი იძულებულია, ყოველ ჯერზე, მათ შორის, სამართალდამრღვევის ფინანსური მდგომარეობის გაუთვალისწინებლად, პირს ავტომატურად შეუფარდოს სადავო ნორმებით დადგენილი სახდელები. ეს მოცემულობა პრაქტიკაში წარმოქმნის სიტუაციას, სადაც ფინანსურად მძიმე მდგომარეობაში მყოფ პირს, მაშინაც კი, როდესაც აქვს შესაბამისი სახდელის, 1000 ლარიანი ჯარიმის გადახდის სურვილი, თუმცა დადგენილ ვადაში ვერ იხდის ჯარიმას ობიექტური ფინანსური დაბრკოლებების გამო, ეფარდება 15 დღიანი ადმინისტრაციული პატიმრობა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა 3 წლამდე ვადით, განსხვავებით, ფინანსურად შეძლებული პირებისაგან, რომლებსაც თავისუფლად შეუძლიათ ჯარიმის დაფარვა და, ამ გზით, დამატებითი სახდელების დაკისრებისაგან თავის არიდება.

30. განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ სახდელის აღსრულებისას, ისეთი საკანონმდებლო მექანიზმის შემუშავება, როგორიც არის დროის მოკლე ინტერვალში ჯარიმის გადაუხდელობა, ავტომატურად იწვევს სამართალდამრღვევი პირის თავისუფლების აღკვეთას, წინააღმდეგობაშია თანასწორობის ფუნდამენტურ პრინციპთან. მსგავსი მექანიზმის შემუშავებით, სახელმწიფო, პირის თავისუფლებას დამოკიდებულს ხდის მხოლოდ და მხოლოდ მის ფინანსურ მდგომარეობაზე და არ აძლევს ფინანსურად განსხვავებულ მდგომარეობაში მყოფ პირებს ჯარიმის გადასახდელი თანხის მოძიების, შესაბამისად, ერთნაირი სახდელის, მოცემულ შემთხვევაში, ჯარიმის გადახდის შესაძებლობას და, შესაბამისად, თავისუფლების აღკვეთისაგან თავის არიდების სამართლიან და თანასწორ შანსს.

31. თავის მხრივ, აუცილებელია ყურადღება მიექცეს იმ ფაქტს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული პატიმრობა, თავისუფლების აღკვეთა წარმოადგენს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის უკიდურეს, ultima ratio ფორმას, როდესაც გარდა უშუალოდ პირის ფიზიკური თავისუფლებისა, ჯაჭვრუად იზღუდება ან/და სრულიად შეუძლებელი ხდება, მისი მთელი რიგი სხვა კონსტიტუციური უფლებებითა და თავისუფლებებით სარგებლობა. იზოლაციის პირობებში პირი, ფაქტობრივად, მოცილებულია საზოგადოებრივ ცხოვრებას და იცვლება მისი ყოველდღიური ცხოვრების ჩვეულებრივი რიტმი. პირის სოციუმისაგან იზოლირებას და ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვას მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს ადამიანის პირად ცხოვრებაზე, ეკონომიკურ მდგომარეობაზე, სოციალურ სტატუსსა და ნორმალური ცხოვრებისათვის აუცილებელ მრავალ სხვა ასპექტზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28).

32. მსგავსი ინტენსივობით პირის უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვისას, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევაზე ზრუნვის პარალელურად, კანონმდებელს, იმთავითვე, მოეთხოვება უფლების შეზღუდვის მეტად პროპორციული საშუალებების განსაზღვრა. ამ მხრივ, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ არსებობს ჯარიმის სახით დაკისრებული სახდელის აღსრულების სხვადასხვაგვარი მექანიზმი, რომელთა გამოყენების შემთხვევაშიც, შესაძლოა, კანონმდებლის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა მოხდეს იმაზე ნაკლები ეფექტურობით, ვიდრე ეს არსებული მოწესრიგების პირობებშია შესაძლებელი, თუმცა, როდესაც სასწორის ერთ მხარეს დევს პირის უფლებათა მთელი სპექტრი, მათ შორის, მისი ფიზიკური თავისუფლება, რომლის შეზღუდვა ხდება თანასწორობის უფლების დარღვევით, უკანა პლანზე იწევს სახდელის ეფექტურად აღსრულების ინტერესი და კანონმდებლის მიერ უფლების შეზღუდვის მეტად პროპორციული მექანიზმების შემუშავება, კონსტიტუციის მოთხოვნას წარმოადგენს.

33. სახდელთა იძულებით აღსრულების მთელ რიგ მექანიზმებს, მათ შორის, ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სამართალი. კერძოდ, საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 291-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრულია დაჯარიმების შესახებ დადგენილების იძულებითი აღსრულების წესი, რომლის თანახმად, 7 დღის ვადაში ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევაში, დაჯარიმების შესახებ დადგენილება იძულებით აღსრულდება სამართალდამრღვევის ხელფასიდან, პენსიიდან, სტიპენდიიდან ან სხვა შემოსავლიდან, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით. ხოლო მითითებული მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, თუ დაჯარიმებული პირი არ მუშაობს ან დამრღვევის ხელფასიდან, პენსიიდან, სტიპენდიიდან ან სხვა შემოსავლიდან ჯარიმის გადახდევინება შეუძლებელია სხვა მიზეზებით, ჯარიმის გადახდევინება წარმოებს აღმასრულებლის მიერ დამრღვევის პირად ქონებაზე ან საერთო საკუთრებაში მის წილზე გადახდევინების მიქცევის გზით. ამდენად, წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევისთვის თავის არიდების მიზნით, პირის გამწვევ კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის ან სამედიცინო შემოწმების გასავლელად პირის მუდმივმოქმედ სამედიცინო საექსპერტო კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ითვალისწინებს ჯარიმის აღსრულების სხვადასხვა მექანიზმს, რაზეც ასევე მიუთითებდა კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი. კერძოდ, კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი აღნიშნავდა, რომ მის მიერ განსახილველ შემთხვევაში, სამართალდამრღვევი წარმოადგენდა დასაქმებულ პირს, რომელსაც ჰქონდა შესაბამისი ანაზღაურება, რაც, თავის მხრივ, შესაძლებელს ხდიდა ჯარიმის გადახდევინების მიზნით, იძულებითი აღსრულების საერთო ღონისძიების გამოყენებას. ასეთ შემთხვევაში, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ კანონმდებლის მიერ გათვალისწინებული იძულებითი აღსრულების ზოგადი მექანიზმების გამოყენება, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფდა სახდელის აღსრულების მიზნის მიღწევას და, მეორე მხრივ, თავიდან იცილებდა იმ უკიდურეს შედეგს, რასაც წარმოადგენს პირის მიმართ თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება.

34. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სამართლით ჯარიმების იძულებით აღსრულების აღნიშნული ზოგადი მექანიზმის არსებობის მიუხედავად, სადავო ნორმებით განისაზღვრა დამატებითი მექანიზმი, რომლის თანახმადაც, ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევას, კანონმდებელი განსაზღვრავს დამოუკიდებელ სამართალდარღვევად და სახდელის სახით ადგენს, მათ შორის, ადმინისტრაციულ პატიმრობას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კანონმდებელი, წვევამდელთა ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევისთვის თავის არიდების მიზნით, პირის გამწვევ კომისიაში ან სამედიცინო შემოწმების გასავლელად მუდმივმოქმედ სამედიცინო საექსპერტო კომისიაში გამოუცხადებლობისთვის ადეკვატურ და საკმარის სანქციად მიიჩნევს ჯარიმას, რათა უზრუნველყოს სამართალდარღვევათა პრევენცია, როგორც ადმინისტრაციული სახდელის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანი. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სახდელები, ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევაში, ამკაცრებს კანონმდებლის მიერ გამოუცხადებლობისთვის განსაზღვრული რეაგირების მასშტაბს ადმინისტრაციული პატიმრობისა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევის სანქციათა კუმულაცით. აქედან ჩანს, რომ კანონმდებელი რეაგირებს არა თავდაპირველ ქმედებაზე - გამოუცხადელობაზე ან მისი პრევენციის საჭიროებაზე, არამედ, ცალკე აღებული, ჯარიმის გადაუხდელობის ფაქტზე. გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ პასუხისმგებლობა, რომელიც ჯარიმის გადაუხდელობას მოჰყვება, საგრძნობლად აღემატება იმ რეაგირების სიმკაცრეს, რაც განსაზღვრულია ძირითადი დაცული სიკეთის - ეროვნულ სამხედრო სამსახურში გაწვევის ვალდებულების - დარღვევისთვის.

35. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულია მოწესრიგება, რომლის ფარგლებშიც, თუ პირი არ იხდის ჯარიმას, მიიჩნევა, რომ მან ჩაიდინა შინაარსობრივად და ფორმალურად ახალი სამართალდარღვევა. შესაბამისად, სადავო რეგულირება არ წარმოადგენს, კლასიკური გაგებით, იძულებით აღსრულების მექანიზმს, თუმცა ახალ სამართალდარღვევაზე რეაგირებასთან ერთად, მის მიზნად რჩება პირველადი სანქციის, ჯარიმის იძულებითი გადახდევინება, რადგან ლოგიკურია ვარაუდი, რომ საპატიმრო სახდელის დაკისრების შიში, ჯარიმის დროულად დაფარვის იძულების საკმაოდ ეფექტური საშუალებაა.

36. სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ სანქციათა ავტონომიური ბუნების შეფასებისას, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ადმინისტრაციული პატიმრობა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევა, განსხვავებით, იძულებითი აღსრულების ზოგადი მექანიზმებისგან, არ ანაცვლებს გადაუხდელ ჯარიმას. ჯარიმის, როგორც დამოუკიდებელი სახდელის გადახდის ვალდებულება პირს, პატიმრობის შეფარდებისა და იარაღის ტარების უფლების ჩამორთმევის შემდეგაც უნარჩუნდება. ჯარიმის შეფარდებიდან კანონით გათვალისწინებული ვადის გასვლის შემდეგ, როგორც წარდგინების ავტორმა აღნიშნა, მიიჩნევა, რომ პირმა ჩაიდინა ახალი სამართალდარღვევა. საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 284-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად კი, ერთი პირის მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ რამდენიმე დადგენილების გამოტანის შემთხვევაში, თითოეული დადგენილება დამოუკიდებლად აღსრულდება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირის მიმართ, რომელსაც აქვს გარკვეული შემოსავალი და ფინანსური აქტივი, თუმცა მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობის გამო ვერ ახერხებს ჯარიმის 7 დღის ვადაში გადახდას, მიმდინარეობს ორი პარალელური სამართალწარმოება. სადავო ნორმების საფუძველზე, შეიძლება დამატებით სანქციათან ერთად, შეეფარდოს 15 დღით ადმინისტრაციული პატიმრობა და, ამავდროულად, მის მიმართ განხორციელდეს დაჯარიმების შესახებ დადგენილების იძულებითი აღსრულების ზოგადი წესი, რაც, მათ შორის, ითვალისწინებს სამართალდამრღვევის ხელფასიდან საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, იძულებით აღსრულებას. ამდენად, სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სანქციები განსაკუთრებით მკაცრად მოქმედებს იმ პირებზე, რომლებიც ქონებრივი თვალსაზრისით არახელსაყრელ მდგომარეობაში იმყოფებიან.

37. განსხვავებული აზრის ავტორები, დამატებით ვიღებთ მხედველობაში კონსტიტუციური წარდგინების ავტორის მითითებას, რომლის თანახმად, სადავო ნორმებისგან განსხვავებით, ჯარიმის, როგორც სასჯელის გადაუხდელობის შემთხვევაში, სისხლის სამართალში, ჩადენილ ქმედებათა მართლწინააღმდეგობის შედარებით მაღალი ხარისხის მიუხედავად, განსაზღვრულია, უფლებების შეზღუდვის თვალსაზრისით, ნაკლებად ინტენსიური რეგულირება. კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 42-ე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, თუ მსჯავრდებული თავს აარიდებს ჯარიმის გადახდას ან, თუ გადახდევინება შეუძლებელია, სასჯელი შეიცვლება საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით, გამასწორებელი სამუშაოთი, შინაპატიმრობით ან თავისუფლების აღკვეთით. აღნიშნულ შემთხვევაში, სასჯელის სახედ განსაზღვრული ჯარიმის გადაუხდელობა არ მიიჩნევა ავტონომიურ დანაშაულად, შესაბამისად, დამნაშავის მიმართ, მხოლოდ და მხოლოდ ჯარიმის გადაუხდელობის გამო არ არსებობს დამატებითი პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველი, არამედ გადახდევინების შეუძლებლობის გამო ხდება სასჯელთა მოდიფიცირება/ჩანაცვლება. ამდენად, დანაშაულის ჩადენისთვის შეფარდებული სასჯელის, ჯარიმის გადაუხდელობის შემთხვევაში, გათვალისწინებულია სასჯელთა ჩამნაცვლებელი ალტერნატივები, მიუხედავად იმისა, რომ სისხლის სამართლით დასჯად დანაშაულებთან მიმართებით არსებობს ვარაუდი, რომ მათი განმახორციელებელი პირი შედარებით მაღალი ხარისხით არღვევს მართლწესრიგეს, რითაც საზოგადოებრივ სიკეთეებს აყენებს მეტ ზიანს, ვიდრე ადმინისტრაციული სამართალდამრღვევი და, შესაბამისად, მის მიმართ არსებობს სახელმწიფოს მხრიდან, რეაგირების მომეტებული საჭიროება. სადავო ნორმები, განსხვავებით სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრული რეგულირებისგან, ბლანკეტურად, უალტერნატივოდ და ავტომატურად ითვალისწინებს 15 დღიანი ადმინისტრაციული პატიმრობისა და იარაღის ტარების უფლების 3 წლამდე ვადით ჩამორთმევის სანქციათა კუმულაციას.

38. ყოველივე ეს მიუთითებს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ სანქციებს აქვს ქონებრივად შედარებით მძიმე მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ განსაკუთრებით ინტენსიური სადამსჯელო ხასიათი. აღნიშნული მოწესრიგების ნაცვლად, კანონმდებელს შეეძლო გაეთვალისწინებინა უფლებათა ნაკლებად მზღუდავი მექანიზმები და ჩამოეყალიბებინა ისეთი სამართლებრივი რეგულირება, რომელშიც უკიდურესად მკაცრი, ultima ratio სახდელის ავტომატურად გამოყენების ნაცვლად, უზრუნველყოფილი იქნებოდა სახდელის ჩანაცვლების ან იძულებითი აღსრულების სხვა, პროპორციული და მოქნილი ფორმების გამოყენება, მაგალითად, ჯარიმის გადახდის განწილვადება, გადახდის ვადის გაზრდა და მოსამართლისათვის დისკრეციული უფლებამოსილების მინიჭება, კონკრეტული საქმის გარემოებების, მათ შორის, სამართალდამრღვევის ეკონომიკური მდგომარეობის მხედველობაში მიღებით, შეარჩიოს სათანადო სახდელი და მისი აღსრულების ადეკვატური საშუალება. არსებული საკანონმდებლო მოწესრიგების პირობებში პირის მიერ ჯარიმის გადაუხდელობისას, საქმის განმხილველ მოსამართლეს ზემოაღნიშნული შეფასების შესაძლებლობა არ გააჩნია და იგი, როგორც კონსტიტუციური წარდგინების ავტორი, აღნიშნავს, ვალდებულია, პირს უალტერნატივოდ და ავტომატურად მიუსაჯოს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სახდელები, მათ შორის, ადმინისტრაციული პატიმრობა, მისი ობიექტურად მძიმე ფინანსური მდგომარეობის მხედველობაში მიუღებლად.

39. ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ სადავო ნორმებით განსაზღვრულ სანქციათა სახე, ზომა და შეფარდების ბლანკეტური წესი განსაკუთრებით არაპროპორციულია, კანონმდებელი არ ითვალისწინებს ფინანსურ ტვირთს, რომელიც აქვთ ობიექტურად მძიმე ეკონომიკურ მდგომარეობაში მყოფ პირებს, შესაბამისად, არ არის დადგენილი სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის. შედეგად, შესადარებელ პირთა ერთი ნაწილის მიმართ კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული განსხვავებული მოპყრობა, სადაც პირისთვის ისეთი მძიმე სახდელის შეფარდება, როგორიცაა 15 დღიანი ადმინისტრაციული პატიმრობა და დამატებით, იარაღის ტარების უფლების 3 წლამდე ვადით ჩამორთმევა, შესაძლოა განპირობებული იყოს მხოლოდ და მხოლოდ მისი ობიექტურად მძიმე ქონებრივი მდგომარეობით, ვერ პასუხობს თანასწორობის ფუნდამენტური კონსტიტუციური ნორმა-პრინციპის მოთხოვნებს და არ არის თანხვედრაში საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ სტანდარტებთან.

40. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, განსხვავებული აზრის ავტორები მივიჩნევთ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 197¹ მუხლის მე-2 ნაწილი და ამავე მუხლის შენიშვნა საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეები:

ირინე იმერლიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში