საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის – თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2025 წლის 14 ნოემბრის №2/8/1585,1590 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, იმავდროულად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 14 ნოემბრის №2/8/1585,1590 გადაწყვეტილებასთან (შემდგომში, №2/8/1585,1590 გადაწყვეტილება) დაკავშირებით. მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ არასწორად მოახდინა სასარჩელო მოთხოვნის/შესაფასებელი მოცემულობის იდენტიფიცირება, შედეგად, მივიდა მცდარ დასკვნამდე სადავო ნორმების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.

1. სასარჩელო მოთხოვნის იდენტიფიცირების პრობლემა

2. წინამდებარე საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენდა „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის, მე-60 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“, „დ“ და „ი“ ქვეპუნქტების, „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთათვის ზოგიერთი ქმედების აკრძალვის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 15 თებერვლის №MIA 4 18 00001/73 ბრძანების მე-3 პუნქტის (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია), „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №989 ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული წესდების მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია), „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №995 ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის სიტყვების „მინისტრის ან უფლებამოსილი პირის ინდივიდუალურ-სამართლებრივი აქტებით, მითითებებით და სხვა სამართლებრივი აქტებით“, „საქართველოს პოლიციის ეთიკის კოდექსისა და საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ზოგიერთ მოსამსახურეთა ქცევის ინსტრუქციების დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №999 ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული კოდექსის მე-8 თავის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ „პოლიციაში სამსახურის გავლის წესი განისაზღვრება მინისტრის ნორმატიული აქტებით“, ხოლო ამავე კანონის მე-60 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“, „დ“ და „ი“ ქვეპუნქტების თანახმად, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრმა უნდა დაამტკიცოს სამინისტროში სამსახურის გავლის წესი, პოლიციის ეთიკის კოდექსი და სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდება. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) ადგენს, რომ დისციპლინური გადაცდომის ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს მოსამსახურისათვის შეუფერებელი ქმედება, რომელიც ლახავს სამინისტროს სისტემის ავტორიტეტს. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის“ მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, სამინისტროს მოსამსახურე ვალდებულია, დროულად და კეთილსინდისიერად შეასრულოს სამსახურებრივი მოვალეობები, რომლებიც განსაზღვრულია საქართველოს მოქმედი კანონმდებლობით, მათ შორის, ამ წესითა და სამსახურებრივი რეგლამენტით/ინსტრუქციებით, მინისტრის ან უფლებამოსილი პირის ინდივიდუალურ–სამართლებრივი აქტებით, მითითებებით და სხვა სამართლებრივი აქტებით. „საქართველოს პოლიციის ეთიკის კოდექსის“ მე-8 თავის თანახმად, ეთიკის კოდექსით განსაზღვრული ნორმების დარღვევა იწვევს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის ბრძანებით დადგენილი წესის შესაბამისად. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთათვის ზოგიერთი ქმედების აკრძალვის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 15 თებერვლის №MIA 4 18 00001/73 ბრძანების მე-3 პუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) ადგენს, რომ სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მოსამსახურის მოთხოვნის შემთხვევაში, ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების დადგენის მიზნით შემოწმებისთვის თავის არიდების შემთხვევაში, სამინისტროს მოსამსახურის მიმართ დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომად გამოყენებული იქნება სამსახურიდან დათხოვნა.

4. №1585 და №1590 კონსტიტუციური სარჩელების თანახმად, მოსარჩელე იკავებდა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სსიპ-ის საზოგადოებრივი უსაფრთხოების მართვის ცენტრ „112“-ის ინსპექტირების სამსახურის უფროსის თანამდებობას. 2019 წლის 15 ოქტომბერს, არასამუშაო დროს, წვეულებიდან სახლში მიმავალი მოსარჩელე შეაჩერეს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს გენერალური ინსპექციის თანამშრომლებმა და გადაიყვანეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საექსპერტო-კრიმინალისტიკურ დეპარტამენტში ნარკოლოგიური შემოწმებისთვის. მოსარჩელემ უარი განაცხადა ბიოლოგიური მასალის ჩაბარებაზე და მოითხოვა ექსპერტიზის ჩატარება ნეიტრალურ დაწესებულებაში მომდევნო სამუშაო დღეს. აღნიშნულის მიუხედავად, მისი ქმედება დაკვალიფიცირდა ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების დადგენის მიზნით შემოწმებისთვის თავის არიდებად, რაც მიჩნეულ იქნა მოსამსახურისთვის შეუფერებელ ქმედებად, რომელიც ლახავს სამინისტროს სისტემის ავტორიტეტს. შედეგად, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2019 წლის 22 ოქტომბრის ბრძანებით, იგი გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან და დათხოვნილ იქნა შინაგან საქმეთა სამინისტროდან. საერთო სასამართლოებმა მისი გათავისუფლების შესახებ ბრძანება მიიჩნიეს კანონიერად.

5. №1585 და №1590 კონსტიტუციურ სარჩელებში მოსარჩელე მხარე აპელირებდა იმ გარემოებაზე, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმების საფუძველზე, საქართველოს პარლამენტმა მოახდინა პოლიციაში სამსახურის გავლის წესის, სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის, პოლიციის ეთიკის კოდექსისა და სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების დამტკიცების უფლებამოსილების დელეგირება საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრზე ისე, რომ არ განუსაზღვრავს დელეგირების მიზნები, ჩარჩო, ფარგლები და აქტის მიღებისთვის საჭირო სამართლებრივი ფორმა. მოსარჩელე მხარე დაუშვებლად მიიჩნევდა შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებისათვის ისეთი ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე საკითხის მოწესრიგებას, როგორიცაა სამსახურიდან გათავისუფლების საფუძვლების დადგენა. შედეგად, მოსარჩელე მხარის პოზიციით, საკანონმდებლო ორგანომ მოახდინა საჯარო სამსახურიდან გათავისუფლების საკითხის მოწესრიგების უფლებამოსილების სრული და შეუზღუდავი დელეგირება, რაც ვერ პასუხობდა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის ფორმალურ მოთხოვნებს.

6. აღსანიშნავია, რომ საქმის არსებითი განხილვის სხდომის დასრულების შემდგომ – მაშინ, როდესაც სასამართლო იმყოფებოდა სათათბირო ოთახში, სადავო სამართალურთიერთობის მომწესრიგებელ ნორმებთან მიმართებით, კანონმდებლობაში განხორციელდა სისტემური ცვლილებები. აღნიშნული ცვლილებები შეეხო როგორც „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონს, ისე სადავო კანონქვემდებარე აქტებს.

7. კერძოდ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის შემთხვევაში, ცვლილებები არ შეხებია უშუალოდ სადავო ნორმებს, თუმცა „„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2025 წლის 4 მარტის №338-IIმს-XIმპ საქართველოს კანონის საფუძველზე, კანონს დაემატა სადავო საკითხთან დაკავშირებული ახალი ნორმები/განსაზღვრებები და თავად კანონში განხორციელდა რიგი ცვლილებები, კერძოდ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლს დაემატა მე-5 პუნქტი, რომლითაც დაზუსტებულია, თუ რას მოიცავს პოლიციაში სამსახურის გავლის წესი. ამავე დროს, კანონს დაემატა 59¹ მუხლი, რომლითაც გათვალისწინებულია დისციპლინური სახდელის სახეები და დისციპლინური სამართალწარმოების მომწესრიგებელი საკითხები. ცვლილება განიცადა, აგრეთვე, მითითებული კანონის 59-ე მუხლმა, რომელსაც დაემატა პოლიციელის/სამინისტროს მოსამსახურის პასუხისმგებლობები. იმავდროულად, სამსახურიდან გათავისუფლების საფუძვლები, რომლითაც მოსარჩელე მხარე გათავისუფლდა სამსახურიდან, კერძოდ, ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების დადგენის მიზნით შემოწმებისთვის თავის არიდება და მოსამსახურისთვის შეუფერებელ ქმედება, რომელიც ლახავს სამინისტროს სისტემის ავტორიტეტს, სადავო კანონქვემდებარე აქტების ნაცვლად, ექსპლიციტურად განისაზღვრა „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონით (იხ., „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 59-ე მუხლის მე-4 პუნქტის „ი“ და „მ“ ქვეპუნქტები).

8. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ზემოაღნიშნული ცვლილებების კვალდაკვალ, მოდიფიცირდა სადავო კანონქვემდებარე აქტებიც. კერძოდ, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2024 წლის 30 მაისის №1/225 ბრძანების საფუძველზე, ძალადაკარგულად გამოცხადდა „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთათვის ზოგიერთი ქმედების აკრძალვის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 15 თებერვლის №MIA 4 18 00001/73 ბრძანება. ამასთანავე, „„საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №989 ბრძანებაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2024 წლის 30 მაისის №39 ბრძანების პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №989 ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული წესდების მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. მოცემულ შემთხვევაშიც, სადავო ნორმებმა ძალა დაკარგა სწორედ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განხილვის დასრულების შემდგომ.

9. როგორც აღინიშნა, №1585 და №1590 კონსტიტუციურ სარჩელებში მოსარჩელე მხარის პრობლემა მდგომარეობდა დისციპლინური გადაცდომის – ნარკოტიკული ნივთიერების (მათ შორის, მარიხუანას) მოხმარების დადგენის მიზნით შემოწმებისთვის თავის არიდების (შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურისთვის შეუფერებელი ქმედება, რაც ლახავს შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემის ავტორიტეტს) და დისციპლინური სახდელის – სამსახურიდან გათავისუფლების, კანონქვემდებარე აქტებით განსაზღვრაში. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, სამსახურიდან გათავისუფლების საფუძვლების მოწესრიგება წარმოადგენს უფლებისათვის სისტემური/ფუნდამენტური მნიშვნელობის საკითხს, რის გამოც, მათი დეტალური რეგულირება უნდა მოხდეს საქართველოს პარლამენტის მიერ საკანონმდებლო და არა კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტის საფუძველზე.

10. იმდენად, რამდენადაც, განხორციელებული ცვლილების შედეგად, სამინისტროს მოსამსახურის სამსახურიდან გათავისუფლების ზემოაღნიშნული საფუძვლები კანონში გაიწერა, მოქმედი ნორმატიული რეალობა, სრულად განსხვავებულად აწესრიგებს მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარ საკითხს. კანონში განხორციელებული ცვლილებები გავლენას ახდენს მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ პრობლემაზე და, ფაქტობრივად, აგვარებს მას. თუმცა, როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის მიზეზი, უშუალოდ სადავო ნორმების გამოყენების შედეგად, მოსარჩელის უფლების შესაძლო დარღვევის ფაქტი, კონკრეტული შემთხვევა გახდა. ცხადია, მოსარჩელე მხარის ინტერესიც სწორედ იმ ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებაში მდგომარეობდა, რომელთა საფუძველზეც, ის სამსახურიდან გათავისუფლდა. აღნიშნულის საპირისპიროდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ გადაწყვეტილებაში უპასუხა არა მოსარჩელე მხარის რეალურ პრობლემას, არამედ შეაფასა საქმის არსებითი განხილვის სხდომის დასრულების შემდგომ შექმნილი ნორმატიული მოწესრიგების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ ფორმალურ მოთხოვნებთან, რაც მოსარჩელე მხარის ინტერესს არ წარმოადგენდა და, რეალურად, ვერ უზრუნველყოფს მისი უფლების დაცვას, გავლენას არ ახდენს მის უფლებრივ მდგომარეობაზე. მიმაჩნია, რომ საკითხის ამგვარად გადაწყვეტა განაპირობებს, ერთი მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც მოსარჩელე მხარის უფლების დაცვის ეფექტიანი მექანიზმის როლის უგულებელყოფას, მეორე მხრივ კი, თავად სასამართლოს პრაქტიკასთან შეუსაბამო გადაწყვეტას/პრაქტიკიდან გადახვევას ისე, რომ იგი არ არის ნაკარნახევი მოსარჩელე მხარის უფლების დაცვის უკეთესი მოდელის, ეფექტიანი მექანიზმის შექმნის ძიებით.

11. კერძოდ, თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციური წესრიგის ფუნქციონირების, ხელისუფლების სათანადოდ განხორციელებისა და ძირითადი უფლებების რეალიზების უზრუნველყოფის პროცესში უნიკალური როლი საკონსტიტუციო სასამართლოს აკისრია, რომელმაც, როგორც კონსტიტუციის მთავარმა მცველმა და განმმარტებელმა, უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირება (მისი ხელშეწყობა), ხოლო, მეორე მხრივ, ხელისუფლების მხრიდან, ადამიანის უფლებებში არათანაზომიერი ჩარევის (უფლების დარღვევისაგან) პრევენცია (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება N1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკითვეა დადგენილი, რომ საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება, მათ შორის, მოიცავს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვისა და უფლების ეფექტიანად დაცვის შესაძლებლობას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 21 მარტის №1/1/1312 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „კონსტანტინე გამსახურდია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). ამ კონტექსტში, საკონსტიტუციო სასამართლოში უფლების დაცვა ეფექტიანად შეიძლება მივიჩნიოთ, თუკი იგი პასუხობს სამართლიანი მართლმსაჯულების მოთხოვნებს, იძლევა უფლების დაცვის, მისი დარღვევის პრევენციისა და დარღვეული უფლების აღდგენის რეალურ და არა – ილუზორულ შესაძლებლობას (იხ., mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)“ და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ფარგლებში, დაინტერესებული პირი უფლებამოსილია, იდავოს ყველა იმ აქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე, რომელიც ზღუდავს ან განჭვრეტად მომავალში შეზღუდავს მის ძირითად უფლებებს, ხოლო კონსტიტუცია დამატებით განსაზღვრავს, რომ აღნიშნული უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვაზე/შესაძლო შეზღუდვაზე სასამართლოსადმი მიმართვა უნდა იყოს უფლების დაცვის ეფექტიანი საშუალება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 27 დეკემბრის №2/8/1637 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-6).

12. შესაბამისად, ისეთ შემთხვევაში, როდესაც სადავო ნორმების საფუძველზე, სავარაუდოდ, დაირღვა მოსარჩელე მხარის უფლებები, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს მოსარჩელე მხარის რეალური ინტერესი და შეაფასოს იმ ნორმების კონსტიტუციურობა, რომელიც უზრუნველყოფს მოსარჩელე მხარის უფლებების ეფექტიან, ქმედით დაცვას. მოცემულ საქმეში, მოსარჩელე მხარის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის ინტერესს/მოტივსა და მიზანს წარმოადგენდა ის, რომ პასუხი მიეღო კითხვაზე, კონსტიტუციის შესაბამისად მოხდა მისი სამსახურიდან გათავისუფლება თუ თვითნებურად, კონსტიტუციური წესრიგის მოთხოვნების იგნორირებით. აღსანიშნავია, რომ კანონმდებლობითაც კონსტიტუციური სარჩელის შეტანა შესაძლებელია, როგორც უფლებადარღვეული, ისე ამ რისკის წინაშე მდგარი პირის მიერ. კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე, კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია, უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელე დავით ღონიაშვილს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის არ მოუმართავს სადავო ნორმების საფუძველზე სამომავლოდ, უფლების შესაძლო დარღვევის რისკების პრევენციისათვის. აღნიშნულის საპირისპიროდ, მის სასარჩელო მოთხოვნას, კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის ძირითად ინტერესს წარმოადგენდა მასთან მიმართებით გამოყენებული, კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის დროს მოქმედი სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის გადაწყვეტა და მათი არაკონსტიტუციურად ცნობა. აღნიშნული მოსარჩელეს შესაძლებლობას მისცემდა, დარღვეულ უფლებაში აღდგენის მიზნით, წამოეწყო სამართლებრივი დავა საერთო სასამართლოებში არაკონსტიტუციურ ნორმებზე დაყრდნობით (სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში), სამსახურიდან გათავისუფლების ფაქტის გამო. არაკონსტიტუციურ ნორმაზე დაყრდნობით პირის სამსახურიდან გათავისუფლების შემთხვევაში, პირის დარღვეულ უფლებაში აღდგენის ძირითად სამართლებრივ გზას სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აღნიშნული ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა წარმოადგენს. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა შეეფასებინა იმ ნორმების კონსტიტუციურობა, რომელთა საფუძველზეც, პირი სამსახურიდან გათავისუფლდა და რომელმაც, მოსარჩელის პოზიციით, მისი კონსტიტუციური უფლება დაარღვია.

13. აღსანიშნავია ისიც, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკითვეა განსაზღვრული, რომ საჯარო თანამდებობიდან პირის არაკონსტიტუციური რეგულირების საფუძველზე გათავისუფლების შემთხვევაში, მოსარჩელეს აქვს უფლება, მოითხოვოს არაკონსტიტუციური ნორმების მოქმედებით დამდგარი შედეგის აღმოფხვრა. აღნიშნულზე expressis verbis უთითებს საკონსტიტუციო სასამართლო ერთ-ერთ საქმეზე, რომელიც შეეხებოდა პირის (სახელმწიფო ინსპექტორის) სამსახურიდან შესაძლო არაკონსტიტუციურ ნორმებზე დაყრდნობით გათავისუფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადებით საკონსტიტუციო სასამართლო უზრუნველყოფს მისთვის დაკისრებული კონსტიტუციური ფუნქციის ქმედითობას. იმავდროულად, აქტები, რომლებსაც საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ მიიჩნევს და ძალადაკარგულად აცხადებს, არაკონსტიტუციურია მათი მოქმედების სრულ პერიოდში და ამა თუ იმ უფლების დარღვევას იწვევენ მისი მოქმედების, სამართლებრივი შედეგის დადგომის მომენტიდან. აღნიშნულისაგან საპირისპირო მსჯელობის არსებობის პირობებში, კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგებოდა საკონსტიტუციო კონტროლის ეფექტიანობა, ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებებით ხელისუფლების ბოჭვის ვალდებულება. ამრიგად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმები არაკონსტიტუციურია, ისინი სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას შეზღუდავენ იმ მომენტიდან, როდესაც ფაქტობრივ და სამართლებრივ შედეგებს დააყენებენ, კონკრეტულად კი პირველი მარტიდან. შესაბამისად, მოსარჩელისთვის სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის შეწყვეტა არაკონსტიტუციური იქნება ნორმების ძალაში შესვლის მომენტიდან. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკითხის შინაარსისა და მოწესრიგების სფეროს გათვალისწინებით, ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის პირობებში, მოსარჩელეს არ ეზღუდება უფლება, მოითხოვოს არაკონსტიტუციური ნორმების მოქმედებით დამდგარი შედეგის აღმოფხვრა. ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც სახეზეა პირის საჯარო თანამდებობის განხორციელების უფლების არაკონსტიტუციური შეზღუდვა, სახელმწიფოს ვალდებულებაა, უზრუნველყოს პირის ძირითადი უფლებების აღდგენა-გამოსწორება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 28 თებერვლის №1/1/1673 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23). წინამდებარე საქმეში კი, საკონსტიტუციო სასამართლომ არ შეაფასა რა მოსარჩელე მხარის რეალური პრობლემის გამომწვევი, მისი სამსახურიდან გათავისუფლების საფუძვლების დამდგენი ნორმების კონსტიტუციურობა, მოუსპო მას დარღვეულ უფლებებში აღდგენის ერთადერთი შესაძლებლობა.

14. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 28 თებერვლის №1/1/1673 საოქმო ჩანაწერში გაკეთებული ზემოაღნიშნული განმარტების მიღმაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, იმ შემთხვევაში, „როდესაც სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობა/გაუქმება ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვის დასრულების შემდეგ (როდესაც სასამართლო იმყოფება სათათბირო ოთახში), არ არსებობს საკანონმდებლო საფუძველი საქმის შეწყვეტისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). გარდა ამისა, საქმის განხილვისას ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკაში, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, აფასებს, რომელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისადმი აქვს მოსარჩელე მხარეს ინტერესი: ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმისადმი, თუ მისი შესატყვისი მოქმედი ნორმატიული რეგულირებისადმი. სწორედ აღნიშნულზე სწორებით წყვეტს საკონსტიტუციო სასამართლო შესაფასებელ მოცემულობას (მაგალითად, იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 20 ნოემბრის №1/3/697 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2024 წლის 20 ნოემბრის №1/4/1300 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი გულაბერიძე და ბადრი შუშანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მაშასადამე, საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკაში კონცენტრირდება პირთა დარღვეული უფლებების აღდგენის შესაძლებლობაზე, კერძოდ კი, ადგენს, რომელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა უზრუნველყოფს მოსარჩელე მხარის უფლებების ეფექტიან, ქმედით დაცვას და, სწორედ აღნიშნულზე დაყრდნობით, ადგენს შესაფასებელ მოცემულობას.

15. გარდა ამისა, ის ფაქტი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო კონკრეტული მოსარჩელის პოტენციურად დარღვეული ინდივიდუალური უფლებების დაცვაზეა ორიენტირებული, დასტურდება საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი საერთო სასამართლოს წარდგინების ინსტიტუტით. მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში, საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობისა და ძირითადი უფლებების დაცვის მექანიზმს ადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი, რომლის თანახმადაც, საკონსტიტუციო სასამართლო, საერთო სასამართლოს წარდგინების საფუძველზე, იხილავს იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის საკითხს, რომელიც კონკრეტული საქმის განხილვისას უნდა გამოიყენოს საერთო სასამართლომ და რომელიც მისი საფუძვლიანი ვარაუდით, შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციას. ასეთ დროს, კონსტიტუციური წარდგინების ინსტიტუტით სარგებლობისას, კონკრეტულ საქმეზე გამოსაყენებელი ნორმის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტამდე, უპირობოდ ჩერდება კონკრეტული საქმის წარმოება საერთო სასამართლოში. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ მოხდებოდა მოსარჩელე მხარის მიერ მისი გათავისუფლების საკითხის კანონიერების საერთო სასამართლოს სისტემის ფარგლებში განხილვისას, საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ წარდგინების ინსტიტუტის მექანიზმის გამოყენება, მის მიერ გამოსაყენებელი სამართლებრივი ნორმები და, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში დავის საგანი, სწორედ ის ნორმატიული წესრიგი იქნებოდა, რომელსაც მოსარჩელის დაკავებული თანამდებობიდან გათავისუფლება დაეფუძნა და რომელიც წინამდებარე საქმეზე დავის საგანს წარმოადგენდა. საინტერესოა, როგორ გადაწყვეტდნენ საქმეს ჩემი კოლეგები, თუ ხსენებული სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმების მოთხოვნით, საკონსტიტუციო სასამართლოს არა მოსარჩელე მხარე, არამედ საერთო სასამართლო მომართავდა კონსტიტუციური წარდგინებით, მოიქცეოდნენ თუ არა განსხვავებულად, ასეთის არსებობის შემთხვევაში კი, რით ახსნიდნენ მას.

16. ჩემი კოლეგები აღნიშნავენ რა, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული გადაწყვეტილების გამოტანისას მოქმედი კანონმდებლობა, ამ მსჯელობის გასამყარებლად, მაგალითის სახით, უთითებენ საკონსტიტუციო სასამართლოს შემდეგ გადაწყვეტილებებზე: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილება საქმეზე „ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/4/665,683 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნანა ფარჩუკაშვილი საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ (იხ., №2/8/1585,1590 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-3 პარაგრაფი). მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ზემოაღნიშნული აქტები არათუ განამტკიცებს იმ პოზიციას, რომლის მართებულობის დადასტურების მიზნითაც მათი მითითება გახდა საჭირო, არამედ პირიქით, გამორიცხავს მის სისწორეს.

17. კერძოდ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებაში („ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), სადავო ნორმები შეეხებოდა მოსამართლის უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების/მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინებისა და მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების წესების მოწესრიგებას. დასახელებულ საქმეზე, არსებითი სხდომის დასრულების შემდგომ, კანონმდებლობამ ნამდვილად განიცადა ცვლილება და საკონსტიტუციო სასამართლომაც გაითვალისწინა საქმის არსებითი განხილვის დასრულების შემდგომ ჩამოყალიბებული მოწესრიგება, თუმცა არა უპირობოდ, არამედ კვლავაც მოსარჩელე მხარის ინტერესების შეფასების, აწონ-დაწონვის და იმის დემონსტრირების შემდგომ, რომ მოსარჩელე მხარის უფლების დაცვის უფრო ეფექტიან მექანიზმს, სწორედ მოქმედი რეგულირების საფუძველზე შექმნილი რეალობის კონსტიტუციურობის შეფასება წარმოადგენდა. კერძოდ, აღნიშნულ საქმეზე, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, უპირველესად, თავად მოსარჩელე მხარემ მოითხოვა სასარჩელო მოთხოვნის მოდიფიცირება და არა ძალადაკარგული, არამედ საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად ჩამოყალიბებული, მოქმედი სადავო ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა, რასაც სასამართლო უთითებს კიდეც, გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-4 და მე-5 პარაგრაფები). გარდა ამისა, სასამართლომ სკრუპულოზურად შეაფასა ძალადაკარგული და მოქმედი ნორმების შინაარსი და დაადგინა, რომ არსებითად განსახილველად მიღებული და საკანონმდებლო ცვლილებების შემდგომ ჩამოყალიბებული ნორმები, არსებითად, იდენტურად აწესრიგებდა მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ საკითხებს. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა შემდეგი: „იმ შემთხვევაში, როდესაც ძალადაკარგული ნორმის მსგავსად, მოქმედი ნორმის პირობებშიც, პირის უფლება იდენტურად იზღუდება და ეს შეზღუდვა განგრძობადი ხასიათისაა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებას არ გააჩნია რაიმე შინაარსობრივი ან პრაქტიკული რელევანტურობა. მოქმედი ნორმების ნაცვლად, ძალადაკარგული დებულებების კონსტიტუციურობის შეფასების შემთხვევაში, იმისათვის, რათა მხარემ შეძლოს უფლებების დაცვა/აღდგენა, მას, შესაძლოა, დასჭირდეს იდენტური შეზღუდვის დამდგენი მოქმედი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნით, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ახალი სარჩელით მომართვა, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს მოუწევს სამართალწარმოების პროცესის ხელახლა დაწყება და იმ ნორმების ძალადაკარგულად გამოცხადება, რომელთა არაკონსტიტუციურობაც უკვე დადგენილია. სწორედ ამგვარი, გაჭიანურებული პროცედურის შემდგომ დამდგარი შედეგის ანალოგი იქნება მიღწეული ისეთ შემთხვევაში, თუკი საკონსტიტუციო სასამართლო შეაფასებს სადავო ნორმების არა ძალადაკარგულ, არამედ - მოქმედ რედაქციას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილება საქმეზე „ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). აღსანიშნავია, რომ ხსენებულ საქმეზე, ასევე, სადავო იყო ნორმა, რომელიც ითვალისწინებდა რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილებას, მის მიმართ დისციპლინური დევნის დაწყების საფუძვლით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნის ნაწილში საქმე შეწყვიტა, ერთი მხრივ, იმის გამო, რომ სადავო ნორმაში ცვლილება განხორციელდა არა მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო იმყოფებოდა სათათბირო ოთახში, არამედ იმ დროს, როდესაც მიმდინარეობდა საქმის არსებითი განხილვის სხდომა. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, განსახილველ შემთხვევაში, სახეზე იყო ისეთი მოცემულობა, რომლის ფარგლებშიც, უფლების შემზღუდველი ინსტიტუტი ცვლილებების შედეგად გაუქმდა. შესაბამისად, მოქმედ ნორმატიულ რეალობაში აღარ არსებობდა ამ ნორმის საფუძველზე უფლების შესაძლო დარღვევის საფრთხე. იმავდროულად, სასამართლომ დაადგინა, რომ სადავო საფუძვლით მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების პრეცედენტი არ დაფიქსირებულა, ხოლო მოსარჩელე მხარეს არ დაუსაბუთებია, რომ სადავო ნორმამ ან მისგან მომდინარე უარყოფითმა ეფექტებმა გავლენა მოახდინა უშუალოდ მის უფლებრივ მდგომარეობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილება საქმეზე „ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15-21). მაშასადამე, ზემოაღნიშნული შემთხვევა მკვეთრად განსხვავდებოდა განსახილველ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შესაფასებელი მოცემულობისაგან.

18. ჩემი კოლეგები, ცვლილების შემდგომ ჩამოყალიბებული რეგულირების შეფასების მართებულობის გასამყარებლად, ასევე ციტირებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/4/665,683 გადაწყვეტილებას საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნანა ფარჩუკაშვილი საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის წინააღმდეგ“. აღნიშნულ საქმეზე სადავოდ იყო ქცეული პატიმრობისა და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებებში ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა სრული პირადი შემოწმების ჩატარების საფუძვლებისა და პროცედურის დამდგენი ნორმების კონსტიტუციურობა. მოსარჩელე მხარის მოთხოვნა და ინტერესი კი, არსობრივად, მიმართული იყო მომავლისკენ. კერძოდ, მომხდარიყო იმგვარი საკანონმდებლო მოწესრიგების უზრუნველყოფა, რომლის ფარგლებშიც, ბრალდებული/მსჯავრდებული არ იქნებოდა ვალდებული, სრული პირადი შემოწმებისას, მთლიანად გაეხადა ან გაეშიშვლებინა სხეულის შესაბამისი ნაწილები, ისევე, როგორც დანერგილიყო სკანერით შემოწმების წესი. ამდენად, მოსარჩელე მხარის ინტერესი უკავშირდებოდა, მომავალში პირის ღირსების უფლებასთან თავსებადი პირადი შემოწმების წესების ნორმატიულ სივრცეში დანერგვას.

19. მაშასადამე, ჩემმა კოლეგებმა წინამდებარე საქმეში მიუთითეს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე შესაბამისი კონტექსტის გათვალისწინების გარეშე. მიმაჩნია და აღნიშნული დასტურდება კიდეც საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, სადავო ნორმების შეფასებისას, უნდა ეხელმძღვანელა უფლების რეალური, სწრაფი და ეფექტიანი დაცვის მიზნებით. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაშიც, საკონსტიტუციო სასამართლოს სათანადოდ უნდა შეეფასებინა მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ, დავის საგანთან დაკავშირებით, კანონმდებლობაში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმატიული წესრიგის გავლენაუნარიანობა მოსარჩელის უფლებრივ მდგომარეობაზე და, საბოლოოდ, ემსჯელა სწორედ იმ ნორმატიულ მოცემულობაზე, რომლის კონსტიტუციურობის შეფასებასთან დაკავშირებითაც, იკვეთებოდა მოსარჩელის რეალური ინტერესი. აღნიშნულის საპირისპიროდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ შეაფასა საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად ჩამოყალიბებული ნორმატიული მოწესრიგების კონსტიტუციურობა. შედეგად და ლოგიკურად, ვერც გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილი პასუხობს მოსარჩელე მხარის რეალურ მოთხოვნას და მის ინტერესს. კერძოდ, გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილში, სასამართლო უთითებს, რომ მოსარჩელე მხარის მოთხოვნა „არ დაკმაყოფილდა“, მაშინ, როდესაც არც შეფასებულა მოსარჩელე მხარის მოთხოვნის ნამდვილი შინაარსი და მისი დაკმაყოფილების პერსპექტივები.

20. იმას, რომ მოსარჩელე მხარის მოთხოვნას არ წარმოადგენდა მოქმედი რეგულირების შეფასება, ზემოაღნიშნული სამართლებრივი მსჯელობის მიღმა, ადასტურებს, ასევე, მოსარჩელე მხარის ნათლად გამოხატული ნება, რომელმაც კანონმდებლობაში განხორციელებული ცვლილებების შემდგომ, 2025 წლის 18 მარტს, წერილობითი განცხადებით მომართა საკონსტიტუციო სასამართლოს და დააფიქსირა ძალადაკარგული ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასების ინტერესი. კერძოდ, მოსარჩელე მხარის განმარტებით, განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებები წარმოადგენდა საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის მიერ დისციპლინური პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმების კანონქვემდებარე აქტით მოწესრიგების პრობლემურობის აღქმის დემონსტრირებას, რაც ადასტურებდა მის მიერ სადავოდ ქცეული რეგულირების არაკონსტიტუციურობას. შესაბამისად, ნათელია, რომ მოსარჩელე მხარე საკანონმდებლო ცვლილებების განხორციელების შემდგომაც ადასტურებდა ძალადაკარგული ნორმების შეფასებისა და მათი არაკონსტიტუციურად ცნობის არაორაზროვან ინტერესს.

21. ამდენად, მოსარჩელის უფლების ეფექტიანად დაცვის უმნიშვნელოვანესი ინტერესის (კონსტიტუციური ვალდებულების) და თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის გათვალისწინებით, სასამართლოს შეფასების საგანი უნდა ყოფილიყო სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც მათ გააჩნდათ 2025 წლის 4 მარტამდე არსებულ სამართლებრივ რეალობაში და რომელსაც მოსარჩელე მხარე წინამდებარე საქმეზე ხდიდა სადავოდ.

2. სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის არგუმენტაცია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით, ფორმალური შეუსაბამობის გამო

22. როგორც აღინიშნა, წინამდებარე საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შეფასების საგანი უნდა გამხდარიყო სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომლებიც მათ 2025 წლის 4 მარტამდე ჰქონდათ, ანუ, განსახილველ საქმესთან დაკავშირებული კანონმდებლობის არსებითად განსხვავებულად მოწესრიგებამდე და სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსის ცვლილებამდე. შესაფასებელი მოცემულობის სწორად იდენტიფიცირების შემდგომ, მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო მათი საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან, ფორმალური თვალსაზრისით, შეუსაბამობის გამო.

23. კერძოდ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმების საფუძველზე, მოხდა შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურის საჯარო თანამდებობიდან გათავისუფლების საკითხის მოწესრიგების დელეგირება. აღნიშნული დელეგირების საფუძველზე კი, შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ შემოღებული იქნა დისციპლინური გადაცდომის სახეები და კონკრეტული პასუხისმგებლობის ზომები. კერძოდ, „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების“ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) ადგენდა, რომ დისციპლინური გადაცდომის ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს მოსამსახურისათვის შეუფერებელი ქმედება, რომელიც ლახავს სამინისტროს სისტემის ავტორიტეტს. „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთათვის ზოგიერთი ქმედების აკრძალვის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 15 თებერვლის №MIA 4 18 00001/73 ბრძანების მე-3 პუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) განსაზღვრავდა, რომ სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მოსამსახურის მოთხოვნის შემთხვევაში, ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული ნივთიერების მოხმარების დადგენის მიზნით შემოწმებისთვის თავის არიდების შემთხვევაში, სამინისტროს მოსამსახურის მიმართ დისციპლინური პასუხისმგებლობის ზომად გამოყენებული იქნებოდა სამსახურიდან დათხოვნა. აღნიშნული ნორმების უფლებაშემზღუდველი ხასიათი მდგომარეობს იმ გარემოებაში, რომ ისინი პასუხისმგებლობას ადგენენ და მოსამსახურისთვის შეუფერებელ ქმედებად განსაზღვრავენ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების ფაქტის დადგენის მიზნით შემოწმებისათვის თავის არიდებას.

24. მიმაჩნია, რომ საქართველოს პარლამენტის მიერ დელეგირებული და საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის მიერ მოწესრიგებული საკითხი არის იმდენად ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე, რომ უტოლდება საქართველოს პარლამენტის მიერ საკუთარი კონსტიტუციური მანდატის განხორციელებაზე უარის თქმას. ნათელია, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი და არა პარლამენტი განსაზღვრავს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურის გათავისუფლების საფუძვლების (დისციპლინური გადაცდომის სახეების) მატერიალურ შემადგენლობას, რაც შინაარსობრივი თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებით დაცული სფეროს ფუნდამენტური ნაწილის შეზღუდვას წარმოადგენს. დისციპლინური გადაცდომისა და შესაბამისი სახდელის დადგენის უფლებამოსილების მნიშვნელოვნებას ხაზს უსვამს ამგვარი გადაწყვეტილების ეფექტი პირის უფლებაზე - შეუფერხებლად განახორციელოს საქმიანობა საჯარო სამსახურში. ამავდროულად, დისციპლინური გადაცდომა და სახდელი გავლენას ახდენს ადამიანის უფლებათა სხვადასხვა ასპექტზე და შესაძლოა, მნიშვნელოვნად უარყოფითად აისახოს როგორც პირის აწმყოში, აგრეთვე, მომავალში საჯარო სამსახურში დასაქმებაზე. მიმაჩნია, რომ საჯარო სამსახურიდან პირის გათავისუფლების საფუძვლების მატერიალური შემადგენლობის დადგენა, ხარისხობრივი თვალსაზრისით, წარმოადგენს საჯარო სამსახურში საქმიანობის განხორციელების უფლებაში იმგვარ ინტენსიურ ჩარევას, რომელიც მოითხოვს კანონისმიერ გადაწყვეტას, რაც გულისხმობს, რომ გადაწყვეტილება მიღებულ იქნეს საკანონმდებლო ორგანოს მიერ – სხვადასხვა პოლიტიკური აქტორების, პირთა ფართო წრის ჩართულობით. ბუნებრივია, კანონმდებელმა შესაძლოა, დისციპლინურ წარმოებასთან დაკავშირებული ყველა რეგულაცია ვერ დააკონკრეტოს, თუმცა ის კრიტერიუმები, საფუძვლები, განსაზღვრებები, საიდანაც უნდა გამომდინარეობდეს დისციპლინურ გადაცდომთა შინაარსი, კანონმდებლობიდან უნდა იყოს ნაკარნახევი და არ უნდა დარჩეს სივრცე გადანდობილი უფლებამოსილების თვითნებურად ინტერპრეტაციისთვის.

25. გარდა ამისა, დასაშვები დელეგირების ნაწილში, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 2025 წლის 4 მარტამდე არსებული რედაქცია, არ განსაზღვრავდა დელეგირებული უფლებამოსილების რეგულირების დასაშვებ ფარგლებს. კერძოდ, აღნიშნული აქტი არ შეიცავდა რაიმე სტანდარტს, სახელმძღვანელო კრიტერიუმს, რაც საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროში სამსახურის გავლის წესის, პოლიციის ეთიკის კოდექსის და სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების შემუშავებისას, საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრს შებოჭავდა ან/და სამართლებრივ ფარგლებს დაუდგენდა. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი არ ითვალისწინებდა მბოჭველი ან სახელმძღვანელო ხასიათის რაიმე მითითებას, დაზუსტებას ან განმარტებას, რომლითაც დელეგირებული უფლებამოსილების რაიმე კუთხით განსაზღვრა იქნებოდა შესაძლებელი. შესაბამისად, არ იდენტიფიცირდებოდა, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება გასცდეს აღმასრულებელი ხელისუფლება დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებს, თავად ასეთი ფარგლების არარსებობის გამო. კანონში გვხვდებოდა ზოგადი სახელმძღვანელო ნორმები, რომლებიც ირიბად შეეხებოდა დისციპლინურ გადაცდომებსა და შესაბამის სახდელებს. მაგალითად, ხსენებული კანონის შესაბამისი რედაქციის 59-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენდა, რომ „სამინისტროს მოსამსახურისათვის დისციპლინური სახდელის შეფარდების და მისი მოხსნის წესს ადგენს მინისტრი“. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი კი ჩამოთვლიდა შესაბამის, შესაძლო დისციპლინურ სახდელებს. შესაბამისად, კანონი, ზოგადად, შინაგან საქმეთა მინისტრს გადასცემდა დისციპლინურ საკითხებთან დაკავშირებით, უმნიშვნელოვანესი საკითხების დადგენის უფლებამოსილებას. ამგვარი საკანონმდებლო მოწესრიგების პირობებში, სასამართლო ხელისუფლება, ბუნებრივია, მოკლებულია შესაძლებლობას, ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში, შეაფასოს, შეესაბამება თუ არა შინაგან საქმეთა მინისტრის მოქმედება კანონის მოთხოვნებს. აღნიშნული, თავის მხრივ, აუცილებელია იმისთვის, რომ სასამართლოს გზით, შესაძლებელი იყოს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა უფლებების დაცვა შინაგან საქმეთა მინისტრის თვითნებობისგან ან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისგან. სამართალშემოქმედებითი კომპეტენციის ამგვარი ფართო და განუსაზღვრელი დელეგირება, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი დელეგირების კონსტიტუციური სტანდარტების საწინააღმდეგოა.

26. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის (2024 წლის 4 მარტამდე მოქმედი რედაქცია) 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის და მე-60 მუხლის მე-2 პუნქტის „ა“, „დ“ და „ი“ ქვეპუნქტების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრს ანიჭებს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ საჯარო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების უფლების შეზღუდვის უფლებამოსილებას; „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთათვის ზოგიერთი ქმედების აკრძალვის შესახებ“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2018 წლის 15 თებერვლის №MIA 4 18 00001/73 ბრძანების მე-3 პუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია) და „საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოსამსახურეთა დისციპლინური წესდების დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2013 წლის 31 დეკემბრის №989 ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული წესდების მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი (2024 წლის 30 მაისამდე მოქმედი რედაქცია).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე

თეიმურაზ ტუღუში